De donjon van Kasteel Rosendael vanuit het oosten. .

Kasteel Rosendael

Kasteel Rosendael is een in aanleg middeleeuws kasteel dat later verbouwd is tot een buitenplaats. Het kasteel staat in het dorp Rozendaal, dichtbij Arnhem (Gelderland).

De stichting van het kasteel

Kasteel Rosendael werd gesticht aan het begin van de 14de eeuw door graaf Reinoud I van Gelre (1255-1326).

Hoe het kasteel er toen uitzag is niet bekend. Wel is duidelijk dat Rosendael al in de 14de eeuw uitgroeide tot een gigantisch kasteel van 80 bij 50 meter (zie plattegrond hieronder).
De westkant van het complex was de hoofdbucht en de oostkant de voorburcht (links op de tekening).
De resten van de grote zuidelijke toren van de hoofdburcht vormen nog altijd het onderste gedeelte van de huidige donjon.

Plattegrond van het kasteel: In het rood het huidige kasteel met zijn ronde donjon. In het blauw rechtsbeneden verdwenen muren van de hoofdburcht (fundamenten teruggevonden in de slotgracht). In het oranje verdwenen muren van de voorburcht (bekend van 18de-eeuwse prenten).

Het kasteel was één van de residenties van de graven van Gelre. Zo is bekend dat graaf Reinoud I er in 1314 verbleef om te gaan jagen op de Veluwe. Zijn zoon graaf Reinoud II (1295-1343) verbleef ook vaak op het kasteel. Hij besteedde ook veel geld om het te verfraaien.

Reinoud van Gelre en Eleonora van Engeland

Reinoud II was getrouwd met Eleonora, de zus van koning Edward III van Engeland. Zij hadden geen goed huwelijk en op een gegeven moment verspreidde Reinoud het gerucht dat Eleonora melaats was. Hierop verscheen Eleonora op een feest van Reinoud op de Barbarossa-burcht en ontblootte haar borsten in het bijzijn van alle gasten! Hiermee wist ze de woorden van haar man te logenstraffen.

Successieoorlog om Gelre

Na de dood van Reinoud II ontstond een strijd om de macht tussen zijn zonen Eduard en Reinoud III (de laatste was de rechtmatige opvolger). De twee broers vochten jaren tegen elkaar. Uiteindelijk werd Reinoud III in 1361 bij een slag bij Tiel door Eduard verslagen en gevangen genomen.

Het kasteel vanuit het westen. .

Eerst werd Reinoud op kasteel Rosendael opgesloten. Hij verbleef er tot ongeveer 1365. Daarna werd Reinoud overgebracht naar het noordelijker gelegen kasteel de Nijenbeek. Daar zat hij nog tot 1371 gevangen, totdat Eduard bij de slag bij Baesweiler sneuvelde. Hierop werd Reinoud bevrijd en uitgeroepen tot hertog van Gelre. Maar hier kon hij niet lang van genieten, want hij overleed nog hetzelfde jaar. Hij werd opgevolgd door zijn neef Willem, de zoon van hertog Willem II van Gulik.

Verwoesting van de hoofdburcht en ontstaan van de huidige toren

In 1412 werd kasteel Rosendael door een brand grotendeels verwoest.
De toenmalige hertog Reinoud IV van Gelre liet de hoofdburcht niet herbouwen, maar herstelde wel de grote zuidelijke toren van de hoofdburcht, waardoor de huidige donjon ontstond (deze was in die tijd wel een verdieping hoger dan nu).
Omdat de hoofdburcht (westkant van het kasteel) verdwenen was, kreeg de voorburcht toen de functie van hoofdgebouw.

Nieuwe eigenaren

Het kasteel bleef een residentie van de hertogen van Gelre tot 1516. De toenmalige hertog van Gelre Karel van Egmond vond het kasteel kennelijk niet meer zo belangrijk en verpandde het aan een van zijn edelen: Gerrit van Scherpenzeel. In 1536 werd het kasteel definitief afgestaan aan de familie van Scherpenzeel.

In 1579 werden het kasteel en de heerlijkheid verkocht aan Dirck van Dorth. Het kasteel was in die tijd erg vervallen. Dirck van Dorth liet toen twee mooie woonvleugels tegen de donjon aanbouwen (zie prent hierboven).

Het huidige kasteel

In 1714 brak er weer brand uit op het kasteel, wat een nieuwe verwoesting veroorzaakte. De nieuwe eigenaar Lubbert Adolf Torck liet een groot deel van het kasteel slopen: toen werd de oostelijke ommuring afgebroken, maar de donjon bleef gespaard.

Kasteel Rosendael vanuit het oosten.

Daarna liet Lubbert Adolf Torck op de plek van de woonvleugels van Dirck van Dorth het huidige vierkante huis optrekken, met gebruikmaking van ouder muurwerk (zie foto hiernaast).

In 1837 liet de familie Torck nog het een en ander verbouwen, waardoor de huidige zijvleugel met koetshuis tot stand kwam. Daarna vererfde het huis in 1857 op de familie Van Pallandt.

Oorlogschade en restauratie

In de tweede wereldoorlog werden het kasteel en het park beschadigd door een Amerikaanse bom en een Duitse V2-raket.

Het kasteel is in 1985-1989 geheel gerestaureerd. Ook werd de slotgracht toen archeologisch onderzocht. Toen werden de resten gevonden van de muren van de westkant van het kasteel (zoals reeds boven vermeld: een weermuur met ronde hoektorens) en van de ommuring om de voorburcht en hoofdburcht heen.

Vandaag de dag

Het kasteel wordt nu in erfpacht gehouden door de 'Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen'.
Het ligt in een groot en mooi park. Het kasteel is gedeeltelijk te bezichtigen.

Foto hierboven: het kasteel gezien vanuit het noordoosten.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Bierens de Haan, J.C. (1994). Rosendael, Groen Hemeltjen op Aerd. Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Walburg Pers, Zutphen, p.14-16, p.43;

Eliëns, F.M., Harenberg, J. (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.286-290;

Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.82-83;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.54-55;

Schellart, A.I.J.M., J.G.N. Renaud & H. Nieuwenhuis (1987). Kasteel Rosendael. Nieuwe reeks deel 21 uit de serie 'Nederlandse kastelen', Nederlandse Kastelenstichting, p.8-15;

http://www.kasteleningelderland.nl/Kastelen/rosendael.htm;

(over de hertogen van Gelre)
Bergstra, T. (1984). “Gelre en Elburg” in: Arent thoe Boecop, uitgave van de oudheidkundige vereniging “Arent thoe Boecop” - nummer 25, Elburg, p.11-17;

http://nl.wikipedia.org/wiki/Hertog_van_Gelre;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_heersers_van_Gulik;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(plattegrond) Mathieu Fannee, naar een plattegrond gevonden op http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel147.php, en naar Bierens de Haan, J.C. (1994);
(prent) http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel147.php;