Foto: Albert
Speelman

De ruïne van de Kuinderburcht

De burcht van Kuinre is een mottekasteel. Het stond vroeger nabij de Zuiderzee, bij de plaats Kuinre. Het ligt nu in de Noordoostpolder.

Deze burcht werd opgeslokt door de zee en is pas kort na de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 teruggevonden. Het is toen archeologisch onderzocht en gedeeltelijk gereconstrueerd.

De stichting van het kasteel

De heerlijkheid Kuinre is ontstaan in de 12de eeuw, op de grens van Friesland en het Oversticht, dat in handen was van de bisschop van Utrecht. De heerlijkheid was ongeveer net zo groot als de huidige Noordoostpolder.

De burcht van Kuinre (zie eerste twee foto's) is eigenlijk de tweede burcht in een reeks van drie burchten die elkaar hebben opgevolgd. De allereerste burcht van Kuinre moet zijn gebouwd ergens tussen 1165 en 1197, maar hoe die eruit zag is niet bekend.

Heynric die Crane

Aan het einde van de 12de eeuw was het kasteel in handen van 'Heynric die Crane', heer van Kuinre. Hij was een ministeriaal van de bisschop van Utrecht en was belast met de toezicht op de ontginningen in het gebied.

Foto: Albert SpeelmanIn die tijd streden de bisschop van Utrecht en de toekomstige graaf van Holland Willem van Friesland om de macht in het gebied. Omdat Kuinre zich verzette tegen het gezag van Willem, liet deze een versterking bouwen in Oosterzee van waaruit hij de burcht van Kuinre regelmatig aanviel. In 1197 werd de burcht verwoest en de heer van Kuinre werd verdreven.

Uiteindelijk kwamen Willem en de bisschop van Utrecht tot een verzoening en Heynric die Crane kreeg in 1204 zijn verwoeste burcht en zijn rechten terug. Hij liet een nieuwe burcht bouwen (de huidige ruïne). Deze burcht bestond uit een bakstenen ringmuur met spaarbogen, die gefundeerd waren op stiepen van hout. Omdat op een plek de fundering ontbreekt, wordt aangenomen dat daar een ondiep gefundeerd gebouw heeft gestaan, gemaakt van lichtere materialen dan de ringmuur. Rond de heuvel hebben waarschijnlijk zes grachten gelegen.

De Heren van Kuinre

De burcht van Kuinre was bedoeld als steunpunt voor de bisschop van Utrecht. Maar de heren van Kuinre, die de heerlijkheid in leen hielden van de bisschop, hebben zich al gauw gericht op een zelfstandige politiek.

De rivier de Kuinder liep vroeger waar nu de Kuinderweg ligt;
links daarvan de burcht uit 1204 en rechts de latere burcht uit 1378.
De heren van Kuinre hadden een grote machtspositie: vanuit hun burcht controleerden ze de handelsroutes die van en naar de IJsselmonding liepen. Ook controleerden ze de rivieren de Kuinder (of Tjonger) en de Linde. Op deze handelswegen hebben de heren van Kuinre ongetwijfeld tol geheven.

In de 14e eeuw maakten de heren van Kuinre zich herhaaldelijk schuldig aan piraterij. Ze overvielen en plunderden de handelsschepen die op de Zuiderzee voeren. De besturen van vele Hanzesteden zoals Zwolle, Kampen, Deventer of Stavoren beklaagden zich vaak over hun misdragingen. Daarnaast deden de heren van Kuinre aan valsmunterij: ze sloegen munten die nabootsingen waren van munten van machtiger vorsten.

Het einde van de oude burcht

In de tweede helft van de 14de eeuw moesten de heren van Kuinre hun oude burcht opgeven: de vernatting en verzilting van de omgeving moeten hierbij een rol hebben gespeeld. De oude burcht werd rond 1378 vervangen door een nieuwe burcht (ook een mottekasteel) op de andere oever van de rivier de Kuinder (of Tjonger) (zie kaart).

Uiteindelijk verloren de heren van Kuinre hun machtspositie. De bisschop van Utrecht wilde zijn territoriale macht consolideren en daarvoor was het bezit van de burcht en van de heerlijkheid Kuinre van groot belang. In 1395 had hij tijdens een veldtocht al de opstandige heer van Coevorden op de knieën gedwongen, en nu was heer Herman van Kuinre wellicht bang om ook zo'n vernedering te moeten ondergaan: in 1407 verkocht Herman de heerlijkheid Kuinre aan de bisschop van Utrecht. De nieuwe burcht werd in handen gegeven van een bisschoppelijke kastelein.

Tekening: Free Creativity
Moderne reconstructie van de burcht van Kuinre
(computertekening).
In de 15e eeuw rukte de Zuiderzee steeds verder op in noordoostelijke richting. Toen liep de nieuwe burcht veel schade op ten gevolge van stormen.

De burcht liep tijdens de Gelderse oorlogen waarschijnlijk nog meer schade op: tussen 1510 en 1527 werd het een aantal keer door de hertog van Gelre veroverd en telkens weer ontzet door de bisschop van Utrecht. Maar de bisschop van Utrecht was steeds niet in staat een einde te maken aan de Gelderse dreiging. Er werd een beroep gedaan op Karel V; deze wilde wel optreden op voorwaarde dat hij dan als landsheer van het Oversticht werd erkend, wat ook gebeurde.

Karel V was sinds 1515 al landsheer in Friesland en nu ook in het Oversticht: daardoor lag de burcht van Kuinre niet meer op de grens van twee gebieden met verschillende soevereinen, en verloor dus zijn strategische rol. Tussen 1531 en 1536 werd de burcht ontmanteld. Wat daarvan over was, is later opgeslokt door de Zuiderzee, net zoals de resten van de burcht uit 1204.

Vandaag de dag

In het kader van de toeristische ontwikkeling van het oostelijke deel van de Noordoostpolder had de Stichting Burcht(en) van Kuinre het project om een burcht te herbouwen en die in te richten als bezoekerscentrum, maar deze plannen zijn op niets uitgelopen.

De ruïne van de burcht uit 1204 is vrij toegankelijk. Iets verder naar het noordoosten liggen de resten van de burcht uit 1378 nog onder de grond.



De Burcht van Kuinre

In het Kuinderbos

bij Kuinre


[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan het Nieuw Land Erfgoedcentrum (http://www.nieuwlanderfgoedcentrum.nl/) dat mijn vragen over de Kuinderburchten heeft beantwoord.

Geraadpleegde literatuur:

Boer, P.C. de & Geurts, A.J. (2002). Oude burchten in het nieuwe land. De middeleeuwse kastelen van Kuinre in de Noordoostpolder, Stichting Uitgeverij de Twaalfde Provincie, Lelystad, p.26-27, p.29-32, p.40-42, p.61-63, p.65-72, p.93-98;

Boer, P.C. de (2000). Burchten op de bodem van de Zuiderzee. Archeologisch onderzoek naar twee kastelen in de Noordoostpolder bij Kuinre, Scriptie UvA, Amsterdams Archeologisch Centrum. (Uittreksel gevonden op http://members.lycos.nl/muswarkumserfskip/id54.htm);

Kempen, P. van & Hom, C. (2005). Verborgen Kastelen in Zicht, archeologisch onderzoek en inrichting van kasteelterreinen. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam, p.76-77;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.33;

http://www.stellingwerven.dds.nl/dorpen/kuinre/kuinre2.htm;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Albert Speelman, gevonden op http://www.kasteleninoverijssel.nl;
(reconstructie van de burcht) Free Creativity, te vinden op http://www.free-creativity.com/;
(kaart) http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel4386.php;