De voormalige poorttoren van kasteel Poelwijk (gezien vanuit de Waaldijk). .

Kasteel Poelwijk

Kasteel Poelwijk is een voormalige waterburcht, waarvan enkel de poorttoren bewaard is gebleven. Deze toren staat aan de westzijde van het dorp Gendt (Gelderland), aan de Waaldijk.

Hoe het kasteel er oorspronkelijk precies heeft uitgezien, is ondanks archeologisch onderzoek nog niet duidelijk. Ten oosten van de overgebleven poorttoren staat tegenwoordig een boerderij.

De stichting van het kasteel

Wanneer en door wie het kasteel gesticht is, is onzeker. De geschriften noemen wel in 1275 ene Godfried van Poelwijk en in 1321-1335 ook ene Willem van Poelwijk, die beiden richters waren te Gendt. Omdat zij de naam van het kasteel dragen, heeft hun familie mogelijk het kasteel gesticht.

In die tijd bestond het kasteel uit een zware woontoren van 9x10 meter, die stond aan de oostkant van de huidige boerderij (zie hieronder: rechtsboven op de tekening).

Rampspoed

Plattegrond van het oude kasteel, gedeeltelijk bekend door archeologische opgravingen. Links in het blauw de poorttoren, in het midden in het groen de boerderij; De rode lijnen staan voor de teruggevonden fundamenten: rechtsboven de verdwenen 13de-eeuwse toren en daaronder de verdwenen 15de-eeuwse toren; .

Waarschijnlijk werd de oorspronkelijke toren door rampspoed (watersnood?) getroffen en werd het definitief verlaten. Vervolgens werd er ergens in de 15de eeuw op slechts een halve meter afstand van de verlaten toren een nieuwe toren opgetrokken van 7x7 meter. Deze nieuwe toren bestond uit afbraakmateriaal van de verlaten toren. Het moet ook rond die tijd zijn geweest dat de huidige poorttoren werd opgetrokken.

Als het geslacht Van Poelwijk het kasteel daadwerkelijk gesticht heeft, raakte de familie het kasteel op een gegeven moment wel kwijt. Kasteel Poelwijk was in 1441 namelijk in handen van Thomas Collart, een telg uit een zeer aanzienlijke familie van Nijmeegse wijnhandelaren. Hij en zijn vrouw Ermgart droegen toen het kasteel op aan de hertog van Gelre [uitleg].

Wisseling van eigenaren

In 1551 kwam het kasteel door huwelijk weer (?) in handen van de familie Van Poelwijk. Maar de familie raakte het kasteel snel weer kwijt, want in 1598 werd het eigendom van het Betuwse geslacht Van Welij. In die tijd werd tegen de huidige toren een woonvleugel opgetrokken (zie tekening hieronder) [opmerking].

De familie Van Welij verkocht het kasteel in 1667 aan de familie Van Wichen, waarna het in 1702 vererfde op Johan Maurits van de Poll, een telg uit een machtige regentenfamilie. Maar deze moest het kasteel door gerechtelijke verkoop in 1722 alweer afstaan aan ene Nicolaes Schmitz.

Later vererfde het kasteel op de familie Slingervoet, waarna het in 1864 verkocht werd aan de familie Breunissen. Deze familie liet de woonvleugel weer afbreken en bouwde de huidige boerderij naast de toren.

Archeologisch onderzoek

In 1959 schonk de familie Breunissen de toren aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

Hierop werd de toren in 1959-1960 gerestaureerd en werd het kasteelterrein door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek onderzocht. Bij dit onderzoek werden naast de verdwenen torens ook muurresten ontdekt, maar die waren jammer genoeg te beperkt om te kunnen bepalen hoe de plattegrond van het oude kasteel er heeft uitgezien.

Vandaag de dag

Op het kasteelterrein is nu een “Bed & Breakfast” gevestigd. De kasteeltoren ligt op privé-terrein en is dus niet toegankelijk, maar het is redelijk goed te zien vanaf de weg (westkant) en vanaf de Waaldijk (zuidkant, zie foto's).

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan dhr. Gerard Janssen (Historische Kring Gente) voor zijn hulp en voor het toesturen van onderstaande publicatie van G. Visser et al.

Geraadpleegde literatuur:

Eliëns, F.M., J. Harenberg (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.265-270;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.53;

Visser, G. et al (2008). Gendt, tussen stad en dorp. Historische Kring Gente 1983-2008. St. Historische Kring Gente;

http://www.natuurkaart.nl/kvn.landschappen/natuurkaart.nl/i001273.html;
http://www.kasteleningelderland.nl/Kastelen/poelwijk.htm;
http://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/poelwijkgendt.htm;

over de familie Collart/Collert:

Weststrate, J.A. (2008). In het kielzog van moderne markten: handel en scheepvaart op de Rijn, Waal en IJssel ca. 1360-1560. Uitgeverij Verloren, p.119;

Winter, J.M. (1962). Ministerialiteit en ridderschap in Gelre en Zutphen. J. B. Wolters. p.313;

? (1914). Verslagen omtrent 's rijks oude Archieven. p.149;

http://members.chello.nl/g.vbenthem/Lenen%20in%20de%20Duffelt.htm;

Illustraties:
(tekening van het kasteel rond 1740) Cornelis Pronk, gevonden op http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel146.php;
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(plattegrond) Mathieu Fannee, naar een plattegrond van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg;