De toren van Kasteel Oud Rande

De toren van Kasteel Oud Rande is het laatste restant van een havezate die in 1964 is afgebroken. De toren staat in Diepenveen (Overijssel).

De stichting van het kasteel

Over de stichting van het kasteel valt weinig met zekerheid te zeggen.
Het kasteel dankt zijn naam aan een oud adellijk geslacht dat reeds in de 13de eeuw wordt genoemd. Zo wordt in 1285 een Rudolf van Rande vermeld; deze verkocht toen een akker in het Randerbroek als edel eigen goed aan een burger uit Deventer.

Het is zeer waarschijnlijk dat deze Rudolf van Rande reeds op de plek van de huidige toren woonde. Hoe het kasteel er toen uitzag is niet bekend, maar al vrij snel moet het een versterkt huis zijn geworden.

In de geschriften wordt na Rudolf pas anderhalf eeuw later weer een Van Rande genoemd:
In 1447 wordt een Gerrit van Rande vermeld, die kanunnik was van de Utrechtse dom. Daarnaast is in die tijd ook sprake van een Wicher van Rande, schepen van de stad Deventer tussen 1489 en 1513. Beide heren moeten op of bij het kasteel hebben gewoond.

Het ontstaan van de huidige toren

In 1496 kwam het kasteel in handen van Willem van Doetinchem. Hij stamde uit een oeroud adellijk Overijssels geslacht dat al vroeg hoge functies bekleedde in het stadsbestuur van Deventer. Zelf was hij tussen 1505 en 1547 schout van Deventer. Hij overleed in 1558.

Zijn zoon, die ook Willem heette en ook schout van Deventer was, liet omstreeks 1570 op de plaats van het voormalige versterkte huis het kasteel bouwen waarvan de huidige toren als enige is overgebleven. Het kasteel, dat een rechthoekig grondplan kreeg van 24 bij 40 meter, moet rond 1580 gereed zijn gekomen. Kort daarop, in 1588, kwam Willem te overlijden.

Kasteel Oud Rande vóór de sloop in 1838, gezien vanuit het noordoosten; rechts staat de nog bestaande toren. (tekening van Johanna Aleida Budde) .

De zoon van deze Willem heette ook Willem. Hij was net als zijn vader lid van de Ridderschap van Overijssel (een recht dat verbonden was aan het bezit van een kasteel). Daarnaast was hij katholiek. Toen de nieuwe eis kwam dat leden van de Ridderschap ook leden moesten zijn van de gereformeerde kerk, nam Willem in 1621 zijn ontslag uit de Ridderschap. Hierna werd in 1638 in de toren van het kasteel een katholieke schuilkerk ingericht.

Nieuwe eigenaren

In 1675 verkocht Willems kleinzoon Willem Frans van Doetinchem tot Kemnade het kasteel aan majoor Johan Doijs, waardoor het kasteel toch in protestantse handen terechtkwam.
Johan Doijs probeerde namens zijn bezit Oud Rande ook lid te worden van de Ridderschap van Overijssel. Maar dit lukte hem niet: hij kon zijn riddermatigheid niet bewijzen (dit wil zeggen: dat hij daadwerkelijk afstamde van het oude adellijke geslacht Doijs). Nadat hij in 1679 was overleden, verkocht zijn weduwe het kasteel aan Arend Christoffel van Coevorden.

Als eigenaar van Oud Rande van riddermatige afkomst kon Arend Christoffel van Coevorden wel lid worden van de Ridderschap. Hij overleed in 1728 en werd opgevolgd door zijn zoon.
Na 1765 was het kasteel in het bezit van zijn kleinzoon Johannes Wolter van Coevorden tot Rande. Na zijn bruiloft in 1763 ging Johannes Wolter met zijn vrouw in het nabijgelegen huis Smeth’s Rande wonen. Kasteel Oud Rande verkeerde inmiddels in vervallen staat.

Rampspoed, verval en sloop

In 1778-79 werden Johannes Wolter, zijn vrouw en drie van hun kinderen getroffen door een besmettelijke ziekte, en kwamen allemaal te overlijden. Zij lieten drie minderjarige kinderen achter, die aan een voogd werden toevertrouwd.

Waar de overgebleven kinderen van Johannes Wolter opgroeiden is niet bekend, maar vele jaren later, in 1803, besloten deze kinderen het kasteel te verkopen. Het kasteel kwam in handen van de burgemeester van Deventer Mr. Willem Herman Cost. Echter deze ging er niet wonen, waarna het kasteel steeds verder in verval raakte.

In 1838 werd het kasteel weer bewoonbaar gemaakt. Nog vóór deze verbouwing maakte een kleindochter van Willem Herman Cost een tekening van het kasteel in de oude staat (zie tekening hierboven).
De rechtervleugel van het kasteel werd toen afgebroken, waardoor de toren los kwam te staan. De rest van het kasteel werd verbouwd tot een neogotisch huis.

Het huis werd uiteindelijk in 1964 afgebroken. Ondertussen zijn het landgoed en de toren nog van eigenaar veranderd.

Vandaag de dag

De toren heeft - ondanks alle verbouwingen en de sloop van het kasteel – zijn middeleeuwse karakter behouden. Het staat op de rijksmonumentenlijst.

Het is niet te bezichtigen, maar is te zien vanaf de weg.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan de 'Historische Vereniging Dorp Diepenveen en Omgeving' (http://www.historischeverenigingdiepenveen.nl/) die mij alle onderstaande publicaties heeft geleend:

Haag, ir. A.E. (1996). Oud-, Smets- en Nieuw Rande, een cultuurhistorische beschrijving. Onderzoeksrapport in opdracht van de Stichting IJssellandschap te Deventer;

Kronenberg, mr. H. (ongedateerd, ca.1952). “Oud en Nieuw Rande”, overdruk van Verslagen en Mededeelingen van de Vereeniging tot Beoefening van Overijsseelsch Regt en Geschiedenis;

“Het voormalige kasteel Rande (Oud-Rande) en huis Smet’s-Rande, eertijds gelegen bij Diepenveen” (fotokopie; auteur onbekend);

Illustraties:
(foto's van de toren) Mathieu Fannee;
(tekening van het kasteel vóór de renovatie in 1838) Johanna Aleida Budde (met dank aan de Historische Vereniging Diepenveen en Omgeving);