Het kasteel vanuit het zuidoosten. Links de donjon; rechts achter de boom de klokkentoren. .

Kasteel Nijenrode

Kasteel Nijenrode is een voormalige waterburcht. Het staat aan de linkeroever van de Vecht in Breukelen (Utrecht).

De stichting van het kasteel

Kasteel Nijenrode werd gesticht rond 1270. Het werd gebouwd door ridder Gerard Splinter van Ruwiel, van wie de voorvaders reeds een kasteel in de buurt bezaten.

Kasteel Nijenrode stond op de grens tussen Holland en het bisdom Utrecht. Door dit kasteel te bouwen naast de Vecht (een belangrijke handelsroute naar Utrecht) konden de kasteelheren tol heffen en zo hun positie versterken.

In die tijd bestond het kasteel waarschijnlijk uit een woontoren op de plaats van de huidige donjon. Ten oosten daarvan lag een slotplein beschermd door een weermuur. Waar nu de klokkentoren staat, stond in die tijd een poorttoren die toegang gaf tot het slotplein.

Ridder Gerard Splinter werd opgevolgd door zijn zoon Gijsbrecht. Deze was de eerste kasteelheer die zich “Van Nijenrode” noemde.

Oorlog!

De donjon. .

In 1296 werd graaf Floris V van Holland vermoord (zie: het Muiderslot). De bisschop van Utrecht probeerde gebruik te maken van de situatie en viel het gebied tussen Breukelen en Amstelland binnen met een leger. Omdat Gijsbrecht I van Nijenrode een bondgenoot was van de graaf van Holland, streed hij tegen de bisschop.
De bisschop viel Nijenrode aan en zeer waarschijnlijk werd het kasteel ernstig beschadigd. In 1311 erkende graaf Willem III van Holland namelijk dat hij Gijsbrecht een flinke schadevergoeding schuldig was voor de geleden schade.

Gewed op het verkeerde paard

Na 1345 begonnen de Hoekse en Kabeljauwse twisten. De toenmalige graaf Willem IV van Holland was kinderloos overleden, en nu streden zijn zus en haar zoon Willem V om de opvolging. Gijsbrecht II van Nijenrode koos de kant van de Kabeljauwen, die Willem V steunden.

Aanvankelijk ging het Gijsbrecht voor de wind. Als maarschalk van Willem V ging hij het Hoekse kasteel Brederode belegeren en wist het tot overgave te dwingen. Graaf Willem benoemde hem vervolgens tot hoofdman van de troepen van verschillende gebieden, en ook werd Gijsbrecht baljuw van West-Friesland en Kennemerland.
Later bleek Gijsbrecht echter niet op het goede paard te hebben gewed. In 1357 werd Willem V krankzinnig, waarop zijn broer Albrecht de macht overnam. Omdat de nieuwe graaf Albrecht de Hoeken steunde, moest Gijsbrecht hem nu om vergiffenis vragen. Daarna stuurde Albrecht Gijsbrecht op bedevaart naar Jeruzalem, zodat hij als lastige tegenstander even uit de weg was.

Toen Gijsbrecht in 1362 uit zijn bedevaart terugkwam, koos hij de partij van graaf Albrecht. Gijsbrecht bleef hem trouw en de graaf benoemde hem in 1374 tot raadsheer. Gijsbrecht overleed in 1396.

Het kasteel in 1646-1647, vanuit het zuidoosten. In die tijd was de donjon (links achter een boom) minder hoog dan nu. .

Verwoestingen, herbouw en uitbreiding

In 1481 was de bisschop van Utrecht David van Bourgondië in conflict met de Hoekse poorters van de stad Utrecht. Omdat de bisschop soldaten op kasteel Nijenrode had gelegerd, kwamen de Hoeken het kasteel belegeren. Het kasteel werd geplunderd en in brand gestoken. De toenmalige kasteelheer Jan III van Nijenrode (de achterachterkleinzoon van Gijsbrecht II) herbouwde het kasteel.

Jan III van Nijenrode overleed in 1494 zonder mannelijke erfgenaam na te laten. Hij had wel twee dochters. Deze werden echter in 1504 ontvoerd door een Gelderse ridder: Willem Torck. Deze trouwde vervolgens met een van de dochters, zodat hij de nieuwe heer van Nijenrode werd.

Willem Torck kreeg niet alleen plezier van zijn kasteel. In 1511 werd Nijenrode namelijk weer belegerd door de Utrechters samen met de Geldersen.
Het kasteel werd verwoest, maar Willem Torck herstelde het en liet het ook uitbreiden. Toen werd namelijk de vleugel opgetrokken die nu staat tussen de donjon en de klokkentoren (zie middengedeelte van de tekening hierboven).

Later vererfde het kasteel op de familie Van den Bongard. Na 1632 liet Bernard III van den Bongard het kasteel verder verfraaien. Hij bouwde de noordvleugel (zie foto hieronder). Daarnaast werd de poorttoren verbouwd tot een klokkentoren en de huidige toegangspoort in Toscaanse stijl werd opgetrokken.

Nieuwe verwoesting

In 1672 en 1673, toen het leger van Lodewijk XIV de Republiek der Verenigde Nederlanden aanviel, verschansten de Fransen zich op het kasteel en maakten er hun hoofdkwartier van voor hun opmars naar Amsterdam. Stadhouder Willem III ondernam echter succesvolle tegenacties en de Fransen vertrokken. Maar achtergebleven Zwitserse huurtroepen lieten de donjon van Nijenrode springen en staken de rest van het kasteel in brand.

En weer werd het kasteel hersteld, deze keer door de nieuwe eigenaar Johann I Ortt, een rijke Amsterdamse koopman die het kasteel kocht in 1675. De kasteelmuren stonden grotendeels nog overeind, zodat het kasteel zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat kon worden teruggebracht.

De familie Ortt bleef eigenaar van het kasteel tot 1853. Daarna werd het kasteel nog een paar keer doorverkocht.

Een ingrijpende restauratie

Begin 20ste eeuw werd het kasteel gerestaureerd en de donjon werd daarbij afgebroken en geheel herbouwd! Deze herbouw gebeurde echter wel op middeleeuwse wijze: de muren werden niet met cement gemetseld, maar met zand en gemalen tufsteen, en men gebruikte speciaal gebakken handgevormde moppen. De herbouwde donjon werd wel iets hoger dan zijn voorganger ooit was geweest.

Uiteindelijk werd het kasteel in 1950 verkocht aan het 'Nederlands Opleidingsinstituut voor het Buitenland', de huidige “Nyenrode Business Universiteit”.

Vandaag de dag

Het kasteel is niet te bezichtigen en men kan er ook niet omheen lopen. Het is wel redelijk goed te zien vanaf de openbare weg.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Clifford Kocq van Breugel, J.R. & J.D.M. Bardet (1966). Kastelenboek Provincie Utrecht, Kemink & zoon, Utrecht, p.185-191;

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.130-131, p.149-150;

Kalkwiek, K.A. & A.I.J.M. Schellart (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.124-125;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.95-98;

Postma, E.B.J. (1996). Kasteel Nijenrode. Nieuwe reeks deel 2 uit de serie 'Nederlandse Kastelen', Nederlandse Kastelenstichting;

www.kasteleninutrecht.eu;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(tekening) Nederlandse Kastelenstichting / tekening van Roelant Roghman, 1646-1647, gevonden op http://www.kastelenbeeldbank.nl/Utrecht/Nijenrode-Breukelen/index.htm;