Huis ter Kleef is de ruïne van een omgracht rechthoekig kasteel. Het ligt in Haarlem (Noord-Holland), in de huidige Stadskweektuinen.
Naast de ruïne van de hoofdburcht staat een gedeelte van de voorburcht nog overeind: de kaatsbaan.
De stichting van het kasteel
Huis ter Kleef moet zijn gesticht rond of kort voor 1250. De stichter is onbekend.
De oudst bekende eigenaar was Pieter van Rolland, vermeld in 1290. Het kasteel bestond toen slechts uit een versterkte woontoren. Het lag aan de weg tussen Haarlem en het dorp Schoten (ten noorden van Haarlem) en werd daarom ook wel 'Huis te Schoten' genoemd.
Uitbreidingen
In 1334 kwam het kasteel aan Willem den Cuser, een bastaardbroer van graaf Willem III van Holland. In 1354 vererfde het kasteel op Willems zoon, Coenraad Cuser. Het is waarschijnlijk onder hem dat het kasteel voor het eerst werd uitgebreid: naast de woontoren werd een kleine keukenvleugel opgetrokken.
|
|
|
|
Coenraad had een zoon - Willem Cuser – die de 'meesterknape' was van Albrecht van Beieren, de toenmalige graaf van Holland. De maîtresse van de graaf – Aleid van Poelgeest – was bij sommige edelen niet geliefd, omdat zij een slechte politieke invloed op de graaf zou hebben. Toen Willem Cuser haar op een dag op een wandeling begeleidde, werden ze beide vermoord.
Coenraad wilde Willem wreken, en steunde dan ook graaf Albrecht toen deze strenge maatregelen nam tegen de moordenaars, waar zijn eigen zoon bij hoorde.
Later verzoende de graaf zich weer met zijn zoon. Maar de zoon van de graaf wilde op zijn beurt wraak nemen op Coenraad, vanwege zijn steun bij de harde maatregelen van de graaf: Coenraad werd gevangen genomen en beroofd van al zijn bezittingen.
Uiteindelijk kreeg Coenraad zijn vrijheid en zijn bezittingen terug. Maar in 1394 werd Coenraad door de graaf gedwongen om zijn bezittingen voor een schijnbedrag te verkopen aan Margaretha van Cleve (de aanstaande vrouw van de graaf), die zo ook het kasteel in handen kreeg.
Toen Margaretha van Cleve in 1411 overleed, kwam het kasteel aan haar zus Catharina van Cleve. Nadien werd het kasteel in het spraakgebruik 'het huis van de jonkvrouw van Cleve' genoemd, wat uiteindelijk werd afgekort tot de huidige naam van het kasteel.
In 1434 verkocht Catharina het kasteel aan de familie Van Borsselen. Rond deze tijd werd het kasteel verder uitgebreid met een weermuur en een zware vierkante hoektoren, waar later een achtkantige traptoren tegenaan werd gebouwd (de resten van de traptoren zijn tegenwoordig nog goed herkenbaar; zie foto rechts).
Na 1492 kwam het kasteel aan de familie Van Brederode. Rond 1560 liet Hendrik van Brederode op de voorburcht van het kasteel een kaatsbaan bouwen (deze bestaat nog steeds; zie foto hieronder).
In Hendriks tijd waren de Nederlanden onderdeel van het Spaanse Habsburgse rijk en was het Protestante geloof verboden. Hendrik van Brederode wilde van Haarlem een reformatorisch bolwerk maken en liet geuzepredikers hun hagepreken op het kasteelterrein houden. Om die reden werd Hendrik van Brederode in 1568 door de Katholieke Spanjaarden verbannen en werd zijn kasteel in beslag genomen.
|
|
De kaatsbaan (gebouwd rond 1560). |
Aan het begin van de tachtigjarige oorlog (1568-1648), tijdens het beleg van Haarlem in 1572-1573, werd Huis Ter Kleef het hoofdkwartier van de Spanjaarden. Na het beleg wilde de Spaanse bevelvoerder voorkomen dat de Geuzen het kasteel zouden gebruiken om de stad te heroveren: hij liet het kasteel opblazen. Er bleef slechts een ruïne over.
Een deel van de ruïne werd door de Haarlemmers gesloopt: de bakstenen werden gebruikt om de stad te herstellen na de grote brand van Haarlem in 1576.
In 1578 kwam Huis ter Kleef weer in handen van de familie Van Brederode. Zij besloten het kasteel niet meer op te bouwen en alleen de kaatsbaan te gebruiken.
Door huwelijk kwam Huis ter Kleef uiteindelijk in handen van de Duitse graaf Frederik Adolf von Lippe. Maar de opbrengst van het land om de ruïne was slecht en de schulden van het landgoed liepen hoog op. Ook had graaf Frederik veel schulden; in 1713 moest hij Huis ter Kleef verkopen. De stad Haarlem kocht de ruïne en het land eromheen.
Na die tijd is de ruïne steeds verder af gaan brokkelen. De Haarlemmers gebruikten de stenen om nieuwe huizen te bouwen.
Sinds 1909 liggen de ruïne en de kaatsbaan in de Stadskweektuin.
Tegenwoordig is in de kaatsbaan het kantoor van Natuur-
en Milieucentrum Ter Kleef gevestigd.
In opdracht van de
gemeente Haarlem zijn op de funderingen van de verdwenen muren
van het kasteel 70cm hoge keermuren en vrijstaande muren
gebouwd: de combinatie van de oude en de nieuwe muren maakt de
contouren van het oorspronkelijke kasteel weer goed zichtbaar
(zie foto hieronder). Ook zijn er paden en trappen
aangelegd. Het geheel ligt in een prachtig parkje.
Te bezichtigen.
|
Huis ter Kleef Kleverlaan 9 Haarlem |
Tekst: Mathieu Fannee
Geraadpleegde literatuur:
Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.90, 91, 93, 94;
Groesbeek, J.W. (1981). Middeleeuwse kastelen van Noord-Holland; hun bewoners en bewogen geschiedenis. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.23-27;
Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.124-125;
Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.236-238;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_ter_Kleef;
http://www.haarlem.nl/smartsite1052.htm;
http://www.stooplj.nl/ruinetuin.htm;
http://www.heemschut.nl/nholland/Archief/NoordHollandHuisterKleefn.html;
Illustraties:
(foto's van de ruïne)
Mathieu Fannee;
(reconstructie-tekening)
Mathieu
Fannee, naar het voorbeeld van andere reconstructie-tekeningen
(zie: http://www.castles.nl/kleef/kleefph.html en
http://www.allesweb.myserver.org/kastelenteam/001/reconstructie.htm);
