Kasteel Helmond vanuit het westen. .

Kasteel Helmond

Kasteel Helmond is een vierkant waterkasteel. Het staat in een klein stadspark in het centrum van de stad Helmond (Noord-Brabant).

De stichting van het kasteel

Het kasteel is misschien gesticht kort voor 1179. Een oorkonde uit dat jaar noemt namelijk ene Stephanus en zijn “hof van Helmond”. Veel meer is daar niet over bekend.

Kort na 1235 bestond in ieder geval wel een kasteel. De geschriften vertellen namelijk dat de dochter van hertog Hendrik I van Brabant toen regelmatig op kasteel Helmond verbleef. Echter het toenmalige kasteel stond niet op dezelfde plek als het huidige, maar 200 meter verder naar het zuidwesten [meer weten]. Het was een groot houten gebouwencomplex met een ronde stenen woontoren.

Nieuwe eigenaren

Kasteel Helmond rond 1350. (eerste bouwfase) .

Het eerste kasteel van Helmond bleef tot 1314 in handen van de hertogen van Brabant. In dat jaar besloot hertog Jan III van Brabant Helmond in leen te geven aan de machtige Brabantse edelman Jan I van Berlaer, in ruil voor zijn bezittingen bij Lier in de Zuidelijke Nederlanden.

Het ontstaan van het huidige kasteel

Na 1325 begon Jan I van Berlaer met de bouw van het huidige kasteel (zoals gezegd op een paar honderd meter afstand van het oude kasteel). Het kasteel kreeg meteen zijn huidige grondplan (zie tekening hiernaast): het bestond uit een vierkante weermuur met vier hoektorens en één woonvleugel tegen de zuidelijke muur.
Vanaf 1361 bouwde de nieuwe heer van Helmond Jan III van Berlaer verder aan het kasteel. De twee noordelijke torens werden verhoogd en er werden nieuwe woonvleugels gebouwd tegen de oostelijke en de westelijke muur.

De voorgevel van het kasteel (noordzijde). .

Omdat Jan III van Berlaer (†1425) geen mannelijke erfgenaam had, vererfde het kasteel op zijn dochter Catharina. Toen zij in 1433 overleed, kwam het kasteel in handen van de familie van haar man Jan van Cortenbach. Het is deze familie die halverwege de 16de eeuw de huidige noordvleugel liet optrekken, waardoor het kasteel zijn huidige uiterlijk kreeg (zie linker-foto).

De tachtigjarige oorlog (1568-1648)

De familie Cortenbach koos in de tachtigjarige oorlog de zijde van de Spaanse koning. Toen Staatse troepen aan het begin van de oorlog de stad Helmond veroverden, sloeg Adolf van Cortenbach ze in 1579 terug. In 1581 werd de stad weer door Staatse troepen veroverd, maar het lukte hen niet om het kasteel ook in te nemen, waarop zij de stad weer verlieten. In 1587 werd het kasteel weer belegerd maar opnieuw hield het stand!

Echter in 1602 keerden de kansen! Staatse troepen onder leiding van prins Maurits van Oranje stelden 6 kanonnen om het kasteel op en nadat ze de eerste schoten hadden gelost, gaf het kasteel zich al over.
Daarna trok Prins Maurits snel weer verder, waardoor de stad en het kasteel een jaar later alweer in Spaanse handen waren.

Latere eigenaren

Het geslacht Van Cortenbach bleef eigenaar van het kasteel tot 1683, waarna het door huwelijk in handen kwam van graaf Antoine Udalrique van Arberg. Omdat het kasteel tijdens de tachtigjarige oorlog toch beschadigd was geraakt, liet hij het grondig herstellen.

Vanaf de 18de eeuw woonden de Van Arbergs niet meer op het kasteel, waardoor het in verval raakte. Uiteindelijk werd het in 1781 verkocht aan ene Carel Frederik Wesselman, muntmeester te Utrecht. Deze liet het kasteel weer restaureren.

In 1918 overleed de laatste mannelijke erfgenaam van de familie Wesselman. Daarna verkocht zijn weduwe het kasteel en het omliggende park aan de gemeente Helmond. In 1923 nam de gemeente het kasteel in gebruik als raadhuis.

Vandaag de dag

In 1980 is het kasteel een museum geworden. Daarnaast fungeert het nu als het representatieve deel van het stadhuis.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Becx, E. et al (1999). Kastelengids van Noord-Brabant, Stichting Matrijs, Utrecht, p.92-95;

Janssen, H.L., Kylstra-Wielinga, J.M.M., & Olde Meiering, B. (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.35-36;

Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.190-191;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.193-195;

http://www.rhc-eindhoven.nl/kennis/files/2.%20Huidige%20kasteel.pdf;
http://www.rhc-eindhoven.nl/kennis/files/1.%20Het%20Oude%20Huys_1.pdf;
http://www.rhc-eindhoven.nl/kennis/files/3.%20Heren%20en%20vrouwen.pdf;
http://www.kasteleninbrabant.nl/pages/helmond.html;
http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel917.php;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(tekening van het kasteel rond 1350) Mathieu Fannee, naar een tekening van het BAAC (www.baac.nl);