|
|
|
Het kasteel gezien vanuit het
noordwesten. |
Het Groot-Kasteel van Deurne is de ruïne van een omgracht edelmanshuis (een gotisch slot uit de 14de eeuw). Het kasteel staat ten noordoosten van het dorp Deurne (Noord-Brabant), tegenover het Klein-Kasteel van Deurne.
De ruïne bestaat uit twee buitenmuren met hoektorens en nog enkele binnenmuren. Bijna alle andere muren zijn verdwenen.
Al in 1308 worden ridders van “Dorne” vermeld. Deze waren in 1312 ook aanwezig bij de statenvergadering van het hertogdom Brabant in Cortenbach. Maar toen bestond het kasteel nog niet...
Het
Groot-Kasteel van Deurne wordt voor het eerst vermeld in 1397.
Waarschijnlijk werd het kort daarvoor gebouwd door de edelman
Gevaert Everaertszoon van Doerne. Hij en zijn nakomelingen waren
de verre neven van de heren van Deurne, die net aan de andere
kant van de weg woonden (op het Klein-Kasteel van
Deurne).
In die tijd had het Groot-Kasteel van Deurne in hoofdlijnen al zijn huidige uiterlijk: een vierkante donjon met uitgekraagde hoektorentjes. Het kasteel was ondanks zijn uiterlijk geen echte burcht, daar de muren toen al vrij dun waren.
Na Gevaert Everaertszoon kwam het kasteel aan zijn zoon Everaert en later aan zijn kleinzoon Hendrick (†1508). Zij verbleven allen weinig op het kasteel, omdat zij in andere gebieden belangrijke functies bekleedden.
Zoals eerder gezegd waren de eigenaren van het
Groot-Kasteel van Deurne niet de heren van Deurne. Maar begin
16de eeuw kwam daar verandering in!
Hendricks zoon, Everard
van Doerne, kocht in 1519 de heerlijkheid Deurne en het Klein-Kasteel. Vanaf dat
moment mocht Everard van Doerne zich “heer van
Deurne” noemen. En zo had hij in Deurne twee kastelen en
alle macht in handen!
Hoewel de vroegere heren van Deurne altijd op het Klein-Kasteel hadden gewoond, verbleef de oudste zoon en beoogd opvolger van Everard liever op het Groot-Kasteel. Hierdoor werd het Groot-Kasteel in feite de nieuwe heerlijke residentie van Deurne. Het Klein-Kasteel werd vervolgens verhuurd (en later verkocht).
|
|
Groot-Kasteel Deurne
voor de verwoesting in 1944, gezien vanuit het westen. |
Tijdens de Gelderse oorlogen in 1511 werd het kasteel door Gelderse troepen in brand gestoken. Het kasteel werd vervolgens hersteld, maar tijdens de tachtigjarige oorlog werd het in 1599 door de Spanjaarden geplunderd.
Tot het begin van de 17de eeuw was het kasteel steeds in handen geweest van het geslacht Van Doerne. Maar door huwelijk kwam het kasteel toch in handen van een ander geslacht. Omdat de dochter van Jan van Doerne getrouwd was met jhr. Walraaf van Wittenhorst, werd deze in 1609 met het kasteel beleend. Enkele jaren later kwam het kasteel door huwelijk aan het geslacht Van Pallant. En later werd het geslacht Van Gelijn weer eigenaar.
In 1651 werd het kasteel verkocht aan baron Rogier van Leefdael. Deze liet het kasteel tussen 1653 en 1660 flink uitbreiden. Er werden stalgebouwen opgetrokken en ook werd aan de oostkant van het kasteel (straatzijde) een sobere vleugel toegevoegd met een uitspringende vierkante toren en twee forse schoorstenen op de hoeken.
Rogier van Leefdael verbleef vaak in Deurne. Toen hij in 1699 overleed, kwam de heerlijkheid aan zijn zoon Johan, die er echter niet veel kwam. Johans zoon moest het kasteel uiteindelijk verkopen, waarna het regelmatig verhuurd werd.
In 1759 werd het kasteel verkocht aan Theodorus de
Smeth, vrijheer van Alphen en Rietveld. Deze liet het kasteel
nog verbouwen en vergroten. Zijn familie liet het kasteel in
1906-1908 nog restaureren en bewoonde het tot 1944...
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd het Groot-Kasteel uiteindelijk verwoest. Dit gebeurde tijdens de bevrijding van Deurne op 24 september 1944. In een poging SS'ers uit het kasteel te verdrijven, namen de geallieerden het onder vuur, waarna het geheel afbrandde. De verwoesting was zodanig dat er in 1947 van herbouw definitief werd afgezien.
In 1951 liet de gemeente Deurne het puin rond de ruïne opruimen en in 1952 werd de ruïne geconsolideerd. Omdat de oostelijke gevel (straatzijde) en een aantal binnenmuren te bouwvallig waren, werden deze gesloopt, maar gelukkig bleven de 14de-eeuwse noord- en westgevel bewaard.
Tijdens rioolwerkzaamheden in 1998 kon een beperkt gedeelte van het kasteelterrein door de Heemkundekring H.N. Ouwerling worden onderzocht. Hierbij werden onder het Haageind aan de oostkant van het kasteel de resten gevonden van wat waarschijnlijk een 15de-eeuws tolhuis was. Ook werden aan de noordkant van het kasteel de funderingen blootgelegd van zijn verdwenen poortgebouw.
Tegenwoordig is in de ruïne de jongeren-sociëteit Walhalla gevestigd. Deze sociëteit draagt onder meer zorg voor het beheer van het interieur en heeft in de jaren 1990 ook de beschoeiing van de gracht vernieuwd.
Het kasteel is vrij toegankelijk (op de vertrekken van de sociëteit na).
|
Groot-Kasteel Deurne Haageind 37 Deurne |
Tekst: Mathieu Fannee
Met dank aan Ria Berkvens (Archeologische werkgroep Heemkundekring H.N. Ouwerling) voor het toesturen van haar rapport over de archeologische vondsten rondom de kastelen van Deurne.
Geraadpleegde literatuur:
Becx, E. et al (1999). Kastelengids van Noord-Brabant, Stichting Matrijs, Utrecht, p.45-47;
Berkvens, drs. R. (1998). Middeleeuwse Archeologie in Deurne. Archeologische vondsten rondom het kastelencomplex van Deurne. Archeologische werkgroep Heemkundekring H.N. Ouwerling, p.5, 21-22;
Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.186-187;
Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.222-223;
Oirschot, A. van (1981). Middeleeuwse Kastelen van Noord-Brabant, hun bewoners en hun bewogen geschiedenis, Elmar, Rijswijk, p.189-196;
http://www.kasteleninnederland.nl
(informatie van
historisch geograaf Luuk
Keunen);
http://www.walhalla-deurne.nl/html/kasteel/index.html;
Illustraties:
(zwart-wit foto)
http://www.kasteleninnederland.nl/foto369.php;
(kleurenfoto's)
Mathieu Fannee;
