Kasteel Batestein in 1619, vanuit het noordwesten
(detail van een schilderij op het stadhuis van Vianen)
.

Het verdwenen Kasteel Batestein

Kasteel Batestein is een verdwenen rechthoekige waterburcht. Het stond aan de noordwestkant van Vianen (Utrecht), op de plek waar nu het Hofplein ligt.

De stichting van het kasteel

Het eerste kasteel van de heren van Vianen stond ten zuiden van de dorpskern van Vianen. Het was een ronde waterburcht die het "kasteel Op de Bol" werd genoemd. [opmerking]

Dit kasteel werd in 1371 vervangen door een nieuw kasteel aan de noordwestzijde van Vianen: Kasteel Batestein. Na de bouw liet de toenmalige heer van Vianen, Gijsbert van Beusichem, het oude Kasteel Op de Bol weer afbreken.

Aanvankelijk bestond Batestein hoofdzakelijk uit een hoge donjon [locatie].

Maquette van het kasteel vanuit het zuidoosten
(tentoongesteld in de Grote Kerk van Vianen)
.

In 1371 had de bouwheer Gijsbert van Beusichem deelgenomen aan de slag bij Baesweiler en had daar de Franse graaf van Saint-Pol gevangen genomen [opmerking]. Om zijn vrijheid te herwinnen moest de graaf van Saint-Pol veel losgeld betalen en men zegt dan ook dat de bouw van de donjon van Batestein met dit geld werd betaald. Om deze reden werd de donjon ook Saint-Pol genoemd.

Vererving en uitbreiding van het kasteel

Gijsbert van Beusichem overleed in 1391 en werd opgevolgd door zijn zoon Hendrik II. Hendrik kreeg zelf alleen een dochter, Johanna, die in 1414 trouwde met Walraven I van Brederode. Zo vererfde het kasteel uiteindelijk op de familie Van Brederode.

In 1426 werd het stamslot van de heren van Brederode verwoest en Kasteel Batestein werd hun nieuwe vaste residentie. De heren van Brederode bouwden het kasteel uit tot een omvangrijk complex. Batestein kreeg een bijna rechthoekige ommuring met verdedigingstorens. En ook werden verschillende vleugels opgetrokken bij de oorspronkelijke donjon (die werd opgenomen in de noordoostelijke hoek van de ommuring).

De 17de-eeuwse Hofpoort
(dit was de westelijke ingang van het kasteel)
.

Onder de heren van Brederode kreeg het kasteel een aantal keer te maken met oorlogsgeweld. Eerst in 1481, toen het door Utrechters werd geplunderd.
En nog eens aan het begin van de tachtigjarige oorlog. Hendrik van Brederode was toen een van de leiders van de strijd tegen het Spaanse bewind. In 1567 kwamen de Spanjaarden het kasteel dan ook belegeren. Zij namen het kasteel in en staken het in brand; maar of het kasteel veel schade heeft geleden is niet bekend.

Het einde

In 1679 stierf de laatste heer van Brederode, Wolfert van Brederode. Hierop vererfde Batestein op de familie Von der Lippe.

Op een nacht in 1696 stak een klerk vuurwerk aan en een vuurpijl vloog via een open raam het kasteel in... er brak brand uit en een deel van het kasteel werd verwoest.
Het kasteel werd daarna nog gedeeltelijk opgeknapt. Toch besloot de familie Von der Lippe het kasteel te verkopen en in 1725 kwam het in handen van de Staten van Holland en West-Friesland. Hoewel het kasteel toen in vervallen staat verkeerde, werd het nog wel gebruikt als militair hospitaal en als kazerne. Ondertussen werd de donjon in 1771 afgebroken. Uiteindelijk werden de laatste gebouwen van het kasteel in 1828-1829 verkocht en afgebroken.

Vandaag de dag

Alles wat rest van het kasteel zijn de 17de-eeuwse Hofpoort, de pomp uit 1648 op het Hofplein (die stond vroeger op de binnenplaats van het kasteel) en wat resten van de zuidelijke ommuring. Ook ligt er aan de zuidzijde van het Hofplein het klein heuveltje, waaronder de fundamenten van een verdwenen verdedigingstoren liggen.

De Hofpoort is vrij toegankelijk.



Foto hierboven: de voormalige locatie van het kasteel (het Hofplein vanuit het oosten). Rechts is een watertoren te zien: ongeveer daar stond vroeger de donjon van het kasteel.



Kasteel Batestein

Hofplein

Vianen



[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.51,75,145;

Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.148;

Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.298-300;

Stöver, Jos et al (2000). Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Walburg Pers, Zutphen, p.468-469;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.116, 135;

Programmaboekje van de excursie van de Kastelenstichting Holland en Zeeland in Vianen op 4 april 2009;

Powerpoint-presentatie “Op zoek naar Batestein”. URL: www.vianen.nl/websites/common/download.asp?propid=645;

http://www.ms-visucom.de/cgi-bin/ebidat.pl?id=2101;
http://www.kasteleninutrecht.eu/;
http://wc.rootsweb.ancestry.com/cgi-bin/igm.cgi?op=GET&db=buchroeder&id=I555191343;

Illustraties:
(foto's) Mathieu Fannee;