De resten van de poorttoren van kasteel De Waerdenborch, gezien vanuit het noordwesten.

De ruïne van de Waerdenborch

De Waerdenborch is de ruïne van een vierkante waterburcht. Het ligt bij Holten (Overijssel), op de kruising van de Markeloseweg en de Rijssenseweg.

Het kasteel werd vroeger 'Huis te Holten' genoemd.

De stichting van het kasteel

De Waerdenborch werd gesticht in 1378. Dit kasteel was niet het huis van een edelman: het werd gebouwd om de grens tussen het Oversticht en Gelre te bewaken.

In die tijd maakte de lagere adel van Gelre zich namelijk vaak schuldig aan plundertochten in het Oversticht. Om het Oversticht daartegen te beschermen liet de bisschop van Utrecht op de grens de zogenaamde 'Sallandse landweer' aanleggen: een kilometerslange aarden verdedigingswal beplant met doornstruiken en beschermd door grachten. Om de doorgangen in de landweer te bewaken werden er versterkingen bij gebouwd: de Waerdenborch was een van deze versterkingen [meer weten].

Reconstructie van de Waerdenborch in de 15de eeuw. Naar een tekening in de Stentor van 7 februari 2007, p.36.

De Waerdenborch bewaakte de doorgang bij Holten. Daar liepen namelijk twee belangrijke internationale handelswegen die Deventer met Noord-Duitsland en Westfalen verbonden. Bij het kasteel werd dan ook tol geheven.

Verwoesting en herbouw

Het gebied dat door de Waerdenborch werd beschermd – het Oversticht – viel onder het gezag van de bisschop van Utrecht. Maar deze had in het gebied steeds last van oproerige ridders. Zo ook van de opstandige rentmeester van Salland Hendrik van Stakenborch.
Begin 1380 kwamen renboden de stad Deventer waarschuwen dat een bondgenoot van Hendrik van Stakenborch een grote troepenmacht tegen de bisschop bijeen had gebracht. Korte tijd later, rond juni 1380, kwamen de bondgenoten van Hendrik van Stakenborch de Waerdenborch platbranden.

Het jaar daarop – 1381 - begonnen de burgers uit Deventer aan de herbouw en in 1382 was het kasteel gereed. Vervolgens werd ene Willem van Maze de nieuwe rentmeester van Salland en ook werd hij benoemd tot kastelein van de Waerdenborch. Overigens ontving het kasteel toen pas zijn huidige naam 'de Waerdenborch'.

De resten van de zuidoostelijke hoektoren.

De bisschop van Utrecht vond de Waerdenborch niet sterk genoeg, maar hij had ook geen geld om het te laten versterken. Om dit op te lossen werd het kasteel in 1401 verpacht aan de kapitaalkrachtige Gerrit Borre, schout en rentmeester van het land van Vollenhove, op voorwaarde dat deze het kasteel zou versterken, wat ook geschiedde. Tot in het midden van de 15de eeuw werden nog grote bedragen aan verbouwingen en versterkingen uitgegeven.

De afbraak

In 1528 viel de macht in het Oversticht in handen van keizer Karel V. Deze vond dat het kasteel niet rendabel was en bepaalde daarom dat het gesloopt kon worden. Tussen 1529 en 1531, slechts 150 jaar na zijn stichting, werd het kasteel definitief afgebroken.

De opgravingen

In 1972 werd het kasteel opgegraven. Daarbij werden onder andere hele muurbrokken in de slotgracht teruggevonden, wat erop wijst dat de muren van het kasteel bij zijn afbraak werden omgetrokken. Verder maakten de opgravingen duidelijk dat het grondplan van het kasteel sinds de stichting altijd ongeveer hetzelfde is geweest (het werd dus niet vergroot).
Vreemd genoeg werden geen sporen van woongebouwen teruggevonden. Toch zijn er goede redenen om aan te nemen dat er woongebouwen stonden tegen de zuidelijke muur van het kasteel: daar werden namelijk geen steunberen voor een weergang gevonden (terwijl die wel te vinden waren bij de andere muren) en ook bevatte de zuidoostelijke toren een afvoerkoker voor een privaat (toilet).

Na de opgravingen werden de overgebleven funderingen in 1975 geconsolideerd.

Vandaag de dag

Vandaag de dag zijn de contouren van de oorspronkelijke ommuring van de hoofdburcht nog te zien (25 x 30 meter) en ook de fundamenten van twee torens (zie foto's). Van de Sallandse landweer is bij Holten vandaag de dag niets meer te zien [meer weten].

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Bolink, D. (2007). “Waerdenborch, een kasteel met een verhaal”. Artikel in de Stentor van woensdag 7 februari 2007, p.36;

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.62, 82, 88;

Janssen, H.L. & A.D. Verlinde (1977). Holten, het bisschoppelijk kasteel de Waardenborg, Archeologische Monumenten in Nederland 6, Fibula-van Dishoeck R.O.B., Bussum/Amersfoort;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.21-22;

Vermeulen, B. (2002). “Het middeleeuwse tolhuis en de middeleeuwse landweer aan de Snipperlingsdijk te Deventer” in: Rapportages Archeologie Deventer, nummer 10, Enschede, p.27-36;

http://www.deventer.nl/NR/rdonlyres/5AD974B9-6D81-4342-9AD3-4E6EFC5035BC/0/archrappsnipperlingsdijk.pdf;
http://deventerburgerscap.blogspot.com/2007_09_01_archive.html;

Illustraties:
(tekening van het kasteel) Mathieu Fannee (naar het voorbeeld van een tekening in de Stentor van 7 februari 2007, p.36);
(foto's) Mathieu Fannee;