Kasteel Ravestein vanuit het zuiden. .

De ruïne van Kasteel Ravestein

Kasteel Ravestein is een omgrachte donjon. Het staat bij de stad Heenvliet (Zuid-Holland).

Het kasteel, dat ook bekend staat als het 'Huis te Heenvliet', is vermoedelijk rond 1100 eerst in hout opgetrokken.

Oorlog

Het gebied waar het kasteel staat, was in de 12de eeuw een betwist gebied: het vormde de onduidelijke grens tussen verschillende vorstelijke territoria, zoals het graafschap Holland en het graafschap Vlaanderen. Om dit gebied werd dan ook herhaaldelijk gevochten.

In 1167 behoorde het gebied tot Zeeland. Toen kwamen de graaf van Holland en de graaf van Vlaanderen tot een schikking. Daarbij werd bepaald dat Zeeland bestuurd zou worden door de heer van Voorne, een leenman van de graaf van Holland, met naast zich een dienaar van de Vlaamse graaf.

Het kasteel vanuit het zuidoosten. .

Zo kwam het kasteel aan de heer van Voorne. Hij werd door de schikking uit 1167 één van de belangrijkste leenmannen van de graaf van Holland: de burggraaf van Zeeland.

De heerlijkheid Heenvliet en het stenen kasteel

Aan het begin van de 13de eeuw was de burggraaf van Zeeland Dirk van Voorne (†1229). Hij had twee zoons: Hendrik en Hugo.
De eerste volgde zijn vader op als heer van Voorne en burggraaf van Zeeland. Als tweede zoon werd Hugo beleend met 'Heenvliet', die nu een afzonderlijke heerlijkheid werd. Zo werd Hugo van Voorne de allereerste heer van Heenvliet.

Hugo liet het houten kasteel rond 1230 in bakstenen herbouwen. Het kasteel kreeg toen zijn huidige uiterlijk: een zware donjon met vier ronde hoektorens (al zijn de daken nu verdwenen, zie tekening hieronder).

Halverwege de 14de eeuw lieten de heren van Heenvliet het kasteel nog uitbreiden met een (thans verdwenen) nieuwe woonvleugel aan de oostkant van de donjon (zie plattegrond).

Plattegrond van het kasteel in zijn volle omvang. De donjon staat in het zwart. De 14de-eeuwse uitbreiding staat in het blauw. In het geel staat de vleugel die het geslacht van Cruyningen rond 1450 liet bouwen. Slechts de donjon bestaat nog. .

De heren van Heenvliet werden machtige heren: zij hadden het dagelijks bestuur van de heerlijkheid in handen, mochten de bevolking bepaalde belastingen opleggen, mochten rechtspreken, en waren zelfs gemachtigd de doodstraf uit te spreken.

In 1436 stierf het geslacht van Heenvliet in mannelijke lijn uit. In dat jaar kwam de laatste heer Jan van Heenvliet te overlijden, terwijl zijn zoon en zijn broer beiden ook al waren gestorven. Maar Jan had ook een zuster, Elizabeth. Het kasteel en de heerlijkheid vererfden dan ook op de familie van haar man: het geslacht Van Cruyningen.

Een woelige geschiedenis

Onder het geslacht Van Cruyningen werd de heerlijkheid Heenvliet een welvarend gebied. De Van Cruyningens bouwden zeer nauwe banden op met de Bourgondiërs (de toenmalige landsheren) en Heenvliet kreeg allerlei rechten en privileges.

Echter deze nauwe banden met de Bourgondiërs hadden ook een schaduwzijde: in de strijd tussen de Hoeken en de Kabeljauwen, in 1489, werd het stadje Heenvliet gebrandschat door de Hoeken (deze streden tegen het Bourgondisch gezag). Het is zeer goed mogelijk dat het kasteel ook onder de Hoekse brandschatting geleden heeft.

Angelus Merula

Rond 1500 werd de zuidwestelijke toren van het kasteel opnieuw gebouwd en voorzien van een kelder. In deze kelder werd een halve eeuw later een Heenvlietse pastoor genaamd Angelus Merula gevangen gezet (zie foto hieronder).

De kelder waar Angelus Merula gevangen zat. .

Deze pastoor, die kritisch stond tegenover de rooms-katholieke leer, genoot eerst de bescherming van de heer van Heenvliet Joost van Cruyningen (†1543). Maar toen deze in 1547 werd opgevolgd door de goede katholiek Johan van Cruyningen, kreeg Angelus opeens het bezoek van een inquisiteur! Na jaren opsluiting en verhoren werd Angelus in 1557 om zijn reformatorische gezindheid als ketter veroordeeld tot de brandstapel. Hij ontsnapte echter aan die gruwelijke dood doordat hij op weg ernaartoe aan een hartverlamming stierf.

Het einde

Tijdens de Tachtigjarige oorlog (1568-1648) werd het kasteel ernstig beschadigd. Toen staken de Watergeuzen veel kastelen in brand zodat de Spanjaarden zich er niet konden verschansen. In 1572 gebeurde dit ook met kasteel Ravestein. Daarna is het kasteel nooit meer hersteld: het ambachtsherenhuis dat nabij het kasteel was gebouwd bood uiteindelijk meer comfort.

Maximiliaan van Cruyningen

Het kasteel vanuit het noordoosten. .

Tegen het begin van de 17de eeuw was het kasteel nog steeds in het bezit van het geslacht Van Cruyningen. Echter begon toen de neergang van de familie.

Maximiliaan van Cruyningen (1555-1612) betwistte Willem van Oranje onder andere zijn titel burggraaf van Zeeland. Als verwant van het in 1372 uitgestorven geslacht van Voorne kon Maximiliaan zijn aanspraken hard maken. Hij kreeg zijn zin en mocht zich burggraaf noemen. Maar zijn voortdurend nastreven van rechten en titels kostte de Van Cruyningens veel geld en de familie kreeg grote schulden. In 1627 moesten de dochters van Maximiliaan het kasteel en de heerlijkheid verkopen.

In de loop van de eeuwen die erop volgden, zijn het kasteel en het ambachtsherenhuis door huwelijk, vererving of verkoop nog een paar keer van eigenaar veranderd.

Vandaag de dag

De ruïne is tussen 1960 en 1968 onderzocht en geconsolideerd.

Kasteel Ravestein is in handen van de Stichting 'Stede en Vrije Heerlykheyt Heenvliet'. Het is te bezichtigen op zaterdagen in de zomermaanden (tegen entree).

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.148-151;

Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.279-282;

Orsel, E. en L. Smals (2009). “Het huis te Heenvliet, Onderzoek naar de bouwfasering en architectuur en studie naar functie en gebruik”, in: Janssen, H. en W. Landewé (2009). Middeleeuwse Kastelen in veelvoud, Nieuwe studies over oud erfgoed, p.135-159;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.126-128;

Roy van Zuydewijn, Noortje de (1983). Kijkatlas van Zuid-Holland, Van Holkema & Warendorf, Unieboek b.v., Bussum, p.86-87;

Stöver, Jos et al (2000). Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Walburg Pers, Zutphen, p.382-387;

http://www.allesweb.myserver.org/kastelenteam/029/heenvliet.htm;
http://www.nikhef.nl/~louk/MESKW/generation28.html;
http://www.ruineravesteyn.nl/uploads/File/ZmypyvmHgE_Fietsroute_Brielle_NCRV_EB.pdf;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(tekening van het kasteel) Mathieu Fannee, naar het voorbeeld van een tekening van E.D. Orsel (zie hierboven genoemd artikel van Orsel/Smals);
(plattegrond) bewerkte versie (door Mathieu Fannee) van een plattegrond van de NKS, gevonden op http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel219.php;