Het Oude Loo vanuit het zuidoosten. Rechts de voorgevel. .

Kasteel Het Oude Loo

Kasteel Het Oude Loo is een omgracht edelmanshuis. Dit kasteel staat naast Paleis Het Loo, in Apeldoorn (Gelderland).

Het kasteel staat aan de rand van de bossen van de Veluwe en dankt zijn naam aan het Oudnederlands “Loo”, wat “bos op zandgrond” betekent.

De stichting van het kasteel

Vermoedelijk stond op de plaats van het huidige kasteel eerst een boerenhoeve. Kort na 1400 waren de gronden eromheen in bezit van ene Gerrit Noetboom en Johannes Collert.

Gerrit Noetboom wilde zijn land verkopen. In 1439 vond hij een koper in een zeer rijke edelman, Udo Talholt. Deze behoorde tot de lagere adel, maar wist desondanks op te klimmen tot raadsman en algemeen rentmeester van de hertog van Gelre! Het enige wat hem nog ontbrak was een eigen kasteel: dat liet hij nu bouwen op het land dat hij van Gerrit en Johannes kocht.

Het Oude Loo was toen een rechthoekig kasteel, met een rechthoekige toren op de zuidwesthoek, de oostvleugel (voorgevel) zonder hoektorens en een kleinere voorganger van de huidige noordvleugel.

Machtswisselingen

Het kasteel vanuit het zuidwesten. In het midden staat de zuidvleugel. De rechthoekige toren die op deze hoek stond werd met de zuidvleugel onder één dak gebracht en is daardoor niet meer herkenbaar als toren. Links staat de noordvleugel. .

In 1463 kwam het kasteel in handen van Gerrit van Rijswijk, een aanzienlijk edelman die kamerling was van hertog Arnoud van Gelre.
Gerrit bleef echter niet lang eigenaar. Hertog Arnoud werd in 1465 door zijn eigen zoon Adolf afgezet, waarna Gerrit als vertrouwensman van de afgezette hertog ook het veld moest ruimen.

Hierop kwam het kasteel in handen van een rijke man, Peter van Langenfelt. Deze was zo verstandig geweest om Adolf te steunen, zodat deze hem tot raadsman en rentmeester van Gelre bevorderde. Toch bleven de kansen keren! Bij nieuwe machtswisselingen raakte Peter van Langenfelt in het gevang.

Uitbreiding van het kasteel

Peter van Langenfelt werd opgevolgd door Hendrik Bentinck, rentmeester van de Veluwe. Zijn zoon Johan erfde het kasteel in 1503 en werd door de hertog van Gelre aangesteld als jagermeester van de Veluwe. In 1537 droeg Johan het kasteel op aan de hertog en kreeg het van hem in leen terug [uitleg].

Omstreeks 1540 liet Johan Bentinck het kasteel vergroten. Aan de oostzijde liet hij de huidige voorgevel optrekken met zijn twee ronde hoektorens. Ook liet hij de zuidelijke vleugel bouwen en nam de rechthoekige zuidwestelijke toren erin op (zie foto hiernaast). Iets later werd een nieuwe noordelijke vleugel opgetrokken, op de plaats van een kleinere voorganger.

Gered van de ondergang

Johan Bentinck stierf in 1543 en werd opgevolgd door zijn zoon Adolf. Toen deze in 1548 op zijn beurt overleed, had hij geen mannelijke erfgenaam. Via Adolfs zus Aleid vererfde het Oude Loo op het geslacht Van Varick. Het kasteel kwam daarna in handen van verschillende families (Van Arnhem, Van Voorst, Van Isendoorn, Van Stepraedt).

Het kasteel vanuit het noorden. .

In 1672, toen het leger van Lodewijk XIV de Republiek der Verenigde Nederlanden aanviel, werd het kasteel op het nippertje gered van de ondergang. Volgens de overlevering kwam een bende stropende Franse soldaten in de buurt van het Oude Loo. Hierop verborg ene Jan van Sprang [opmerking] zich achter een boom en sloeg zo duchtig op zijn trommel dat de Fransen dachten dat een legertje in aantocht was. Hierdoor sloegen de Fransen op de vlucht en werd het kasteel gered!

In handen van het Oranjehuis

In 1684 werd het Oude Loo verkocht aan stadhouder Willem III, de achterkleinzoon van Willem van Oranje.
Willem III wilde Het Loo gebruiken voor jachtpartijen op dit deel van de Veluwe. Maar al snel vond Willem het kasteel te klein. In 1686–1688 liet hij dan ook naast het Oude Loo een nieuw kasteel bouwen: het huidige Paleis het Loo. Vanaf die tijd kreeg het oude kasteel zijn huidige naam “Het Oude Loo”.

In 1702 overleed Willem III kinderloos. Hierop kwam het kasteel aan prinses Henriëtte Catharina van Oranje en later aan prins Willem IV. Deze verbleef ook geregeld op het Loo.

De Franse tijd

In 1795 vielen de Fransen het land in en prins Willem V van Oranje vertrok naar Engeland. Hierop namen de Fransen de bezittingen van het Oranjehuis in beslag. Het Oude Loo werd ingericht als ziekenhuis om er Franse soldaten te verplegen die leden aan besmettelijke huidziekten. Na enige tijd waren er zoveel zieke Franse soldaten dat ook Paleis Het Loo als ziekenhuis werd ingericht.

In 1806 werd Lodewijk Napoleon vorst van het Koninkrijk Holland. Hij liet het paleis, het park en het oude kasteel restaureren en verbleef op Het Loo in de zomer. Lodewijk Napoleon liet de slotgrachten van het Oude Loo wel dempen, omdat hem in zijn kindertijd werd voorspeld dat hij zou omkomen door verdrinking!

Restauratie

Pas in 1904 werden de slotgrachten weer hersteld. Toen gaf koningin Wilhelmina architect P.J.H. Cuypers opdracht om het kasteel te restaureren. In 1968 volgde een nieuwe restauratie waarbij Paleis Het Loo geschikt werd gemaakt voor gebruik als museum.

Vandaag de dag

Sinds 1968 is het Oude Loo eigendom van de Staat der Nederlanden. De Koninklijke familie huurt het kasteel van de Staat en maakt er ook regelmatig gebruik van.

Het Oude Loo is niet toegankelijk voor het publiek. In april en mei zijn de tuinen rondom het kasteel wel toegankelijk, zodat men dan om het kasteel heen kan lopen.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Eliëns, F.M., J. Harenberg (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.342-347;

Hermans, T. (1984). Aangaande Het Oude Loo. URL: www.tacohermans.nl/oudeloo.htm;

Jacobs I.D., J.A.E. Kuys et al (2009). Biografisch Woordenboek Gelderland 7. Uitgeverij Verloren b.v., Hilversum, p.90-92;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.48-49;

Kroon, W. (1997). Thuyss opt Loe. Canaletto/Repro-Holland, Alphen aan den Rijn, p.11-37;

Lennep, J. van & W.J. Hofdijk (1860). Merkwaardige kastelen in Nederland, 36 afbeeldingen met een verkorte beschrijving. (bewerking van Jean Fleurier, B.V. Foresta, Groningen, 1983);

http://www.kasteleningelderland.nl/Kastelen/'t%20oude%20loo.htm;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Kasteel_Het_Oude_Loo;
http://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/oudelooapeldoorn.htm;
http://www.meertens.nl/books/veldnamen/otten/oudeloo.html;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;