De ruïne van Kasteel Lichtenberg

Kasteel Lichtenberg is de ruïne van een hoogteburcht. Het staat bij de Maas, op de oostrand van de Sint-Pietersberg, ten zuiden van Maastricht (Limburg).

De huidige ruïne bestaat slechts uit een zware vierkante toren. Maar het kasteel is ooit veel groter geweest. De overgebleven toren is nu opgenomen in een kasteelhoeve.

De stichting van het kasteel

Kasteel Lichtenberg is misschien gesticht rond 1212 door de Luikse bisschop Hugo van Pierrepont. Het bestond slechts uit een zware toren (op de plek van de huidige toren). Het kasteel was waarschijnlijk bedoeld om het Luikse grondgebied bij Maastricht te beschermen tegen de hertogen van Brabant.

Het kasteel wordt pas voor het eerst vermeld in 1267. Toen droeg Syba van Tricht, de weduwe van ridder Nn. van Lichtenberg, een aantal goederen over op haar drie kinderen. Even later werd haar zoon, ridder Hendrik van Lichtenberg, de nieuwe kasteelheer.

Eerste verwoesting

Tekening: M.Fannee

Het kasteel rond 1668, gezien van over de Maas (dus vanuit het oosten).
Hier zijn twee vleugels te zien die haaks op elkaar stonden; de oorspronkelijke 13de-eeuwse toren was opgenomen in de linkervleugel op de tekening.

(getekend naar o.a. een tekening van Josua de Grave)
.

Het kasteel bleef in handen van het geslacht Van Lichtenberg tot het einde van de 14de eeuw. Daarna kwam het kasteel waarschijnlijk door koop in handen van ene Jan Happart, maar deze zou niet lang eigenaar blijven:

In 1408 vonden er grote gevechten plaats tussen de elect van Luik Jan van Beieren en Luikse rebellen die zich tegen hem hadden verzet. Het gehucht Sint-Pieter, gelegen bij het kasteel, werd bij die gevechten met de grond gelijk gemaakt en heel waarschijnlijk werd het kasteel ook niet gespaard.

Herstel en uitbreidingen

Kort daarop, in 1410, werd het kasteel verkocht aan de Maastrichtse schepen Rogier Bock. Zijn kleindochter Aleidis trouwde in 1439 met Jan van Eynatten, heer van Neubourg, waardoor het kasteel in zijn familie kwam.
De familie Van Eynatten ging het kasteel vervolgens herstellen en uitbreiden. De oorspronkelijke toren werd verhoogd en er werden een aantal vleugels bijgebouwd rond een binnenplaats (zie tekening voor een impressie).

Aan het begin van de tachtigjarige oorlog, in 1568, diende het kasteel als hoofdkwartier van de Spaanse troepen die Maastricht kwamen belegeren. Tegen het einde van deze lange oorlog, in 1632, diende het kasteel weer als hoofdkwartier, maar deze keer van de Staatse troepen die tegen de Spanjaarden streden.




Foto hiernaast:

De toren, gezien vanaf de voet
van de Sint-Pietersberg.

De bovenbouw van de toren dateert uit de 15de-16de eeuw.


Laatste verwoestingen

Het kasteel bleef in handen van het geslacht Van Eynatten tot 1659. In dat jaar trouwde Maria Florentina van Eynatten met de baron Wolfgang Wilhelm van Schaesberg, waardoor het kasteel in zijn familie kwam. Deze familie zou net als de eerdere eigenaren te maken krijgen met verwoestingen.

Eerst in 1672, toen het leger van Lodewijk XIV de Republiek der Verenigde Nederlanden aanviel, werd het kasteel door de Fransen in brand gestoken. En toen de Fransen in 1747 Maastricht kwamen belegeren, werd het kasteel weer in brand gestoken. Toch wist de familie Van Schaesberg tot het einde van de 18de eeuw op het -grotendeels verwoeste- kasteel te blijven wonen. In de tweede helft van de 18de eeuw ontstond op de fundamenten van de verwoeste gebouwen de huidige kasteelhoeve (zie foto hieronder).

De poort- en woongebouwen van de kasteelhoeve.
.

Nieuwe eigenaren

Uiteindelijk werd het kasteel in 1795 door de Fransen geconfisqueerd en een paar jaar later (in 1809) verkocht aan de burgemeester van Maastricht Christiaan Coenegracht. Rond 1870 bouwden zijn kleindochter en haar man een grote schuur op de plek waar de hoofdvleugel van het kasteel had gestaan. Vervolgens werd de oude kasteeltoren in 1904 voorzien van een trap en ingericht als uitkijktoren.

In 1922 werd de ruïne verkocht aan de 'NV Eerste Nederlandsche Cement Industrie', die op de Sint-Pietersberg mergel won voor de productie van cement. In 1939 maakte dit bedrijf het plan om de ruïne te slopen, maar gelukkig wisten oplettende burgers dit te voorkomen.

Vandaag de dag

De kasteelhoeve is in de jaren 1980 gerestaureerd. Het is nu eigendom van de Stichting Natuurmonumenten. Een van de vleugels van de hoeve is nu ingericht als vakantiewoning.
De toren en de binnenplaats van de kasteelhoeve zijn overdag meestal vrij toegankelijk (tijden bekend bij VVV).



Foto hierboven: overzicht van de kasteelhoeve, met links de kasteeltoren.



Kasteel Lichtenberg

Lichtenbergweg 2

Maastricht


[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Hupperetz, W. & B. Olde Meierink & R. Rommes (red.) (2005). Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800). Stichting Limburgse Kastelen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.361-364;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.234;

Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.195-196;

http://www.breurhenket.com/lichtenberg.htm;

Illustraties:
(foto's) Mathieu Fannee;
(tekening) Mathieu Fannee, getekend o.a. naar een pen- en penseeltekening van Josua de Grave, afgebeeld op p.362 van bovengenoemd boek van W. Hupperetz et al;