Reconstructie van de zuidwestelijke hoek van het verdwenen kasteel. .

De “ruïne” van de Keenenburg

De Keenenburg is een voormalige vierkante waterburcht. Het staat in Schipluiden (Zuid-Holland).

De huidige ruïne is eigenlijk een reconstructie. Vanaf de 14de eeuw stond hier een kasteel, maar het werd eind 18de eeuw helemaal gesloopt. Van het kasteel was niets meer te zien, totdat men eind 20ste eeuw na opgravingen besloot de zuidwestelijke hoek van het verdwenen kasteel gedeeltelijk te herbouwen om het weer in zicht te brengen: de huidige "ruïne".

De stichting van het kasteel

De Keenenburg is waarschijnlijk gesticht rond 1400. Uit opgravingen is in ieder geval gebleken dat de oudste delen van het kasteel stammen uit het einde van de 14de eeuw of anders uit het begin van de 15de eeuw [opmerking].
Het kasteel bestond toen nog slechts uit een donjon van 8 x 9 meter, met tegen de zuidkant daarvan een traptoren. Het geheel stond op de noordwesthoek van een eiland van 44 x 44 meter.

Mogelijk werd de donjon gebouwd door ridder Philips van Dorp. Philips kwam uit de lage adel, maar door zijn bestuurlijke kwaliteiten en doordat hij invloedrijke vrienden had, wist hij op te klimmen, zodat hij onder andere grafelijke tresorier werd.

Ontstaan van het vierkante kasteel

Maquette van de hoofdburcht in de 17de eeuw (vanuit het westen). Links staat de oorspronkelijke donjon, waar de rest van het kasteel omheen is gegroeid. Ten oosten van de hoofdburcht lag ook een vierkante voorburcht, die in 1572-1574 definitief werd verwoest.

Al in 1411 overleed Philips van Dorp zonder kinderen na te laten. Hierop kwam het kasteel in handen van ene Philips de Blote.

Philips de Blote was een belangrijk man. Hij verbleef vaak aan het Hof van graaf Willem VI van Holland, van wie hij een vertrouweling was. Daarnaast was hij schout van Delft en baljuw en dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Delfland.

Heel waarschijnlijk liet Philips de Blote de Keenenburg meteen na aankoop uitbreiden [opmerking]. Hij trok nieuwe gebouwen op tegen de zuidkant van de donjon en bebouwde ook de rest van het kasteeleiland, zodat de Keenenburg veranderde in een zeer groot vierkant kasteel. Aan de oostzijde bouwde Philips ook nog een vierkante voorburcht die even groot was als de hoofdburcht.
Zeker is dat Philips daadwerkelijk op het kasteel woonde, want het is bijvoorbeeld bekend dat in 1417 een bode vanuit het grafelijke hof naar Philips op de Keenenburg werd gestuurd.

De Keenenburg bleef in het geslacht De Blote tot het derde kwart van de 15de eeuw. In die tijd was het kasteel in handen van vrouwe Haze de Blote, die getrouwd was met Aelbrecht van Egmond. Rond 1470 overleed Haze de Blote als laatste kasteelvrouwe uit haar geslacht, waarna het kasteel op haar zoon Otto van Egmond vererfde.

De bekendste bewoner van de Keenenburg was Otto's kleinzoon, die ook Otto van Egmond heette. Deze Otto van Egmond (ca.1522-1586) was een belangrijke man. Onder andere was hij lid van de ridderschap en ook ambachtsheer en hoogheemraad van Delft. Later was hij ook nog vaak aan de zijde van Prins Willem van Oranje te vinden.

Tekening van het kasteel vanuit het zuiden. Het torentje op de voorgrond is het torentje dat we vandaag de dag kennen. De donjon staat op deze tekening helemaal achterin links. .

Verwoesting en herstel

In 1568 begon de tachtigjarige oorlog, en nu wilde de Prins Willem van Oranje voorkomen dat de naderende Spaanse legers de Keenenburg in handen zouden krijgen om van daaruit steden als Delft en Leiden aan te vallen. De prins gaf dan ook opdracht om het kasteel te slopen. Toch wisten de Spanjaarden het kasteel in te nemen voordat het gesloopt werd.

Hierop vluchtten Otto van Egmond en zijn vrouw naar Delft. Er werd door de oorlog zoveel schade aangericht op het platteland (dus ook op de Keenenburg) dat Otto en zijn vrouw zeker nog tot 1579 in Delft bleven wonen. Daarna lieten zij de Keenenburg herstellen en verbleven er weer regelmatig.

Laatste bewoners

Toen Otto in 1586 overleed, werd hij als heer van Keenenburg opgevolgd door zijn zoon Jacob. Jacob overleed op zijn beurt in 1618 als laatste kasteelheer van zijn geslacht.

De Keenenburg kwam aan Jacobs neef Otto van Zevender. Otto liet het kasteel vervolgens uitbreiden met o.a. een nieuwe keuken en ook liet hij ten noorden van het kasteel een grote poort optrekken. Hij overleed in 1627 en werd opgevolgd door zijn zoon Jacob Frederik van Zevender. Deze was de laatste heer van Keenenburg die ook daadwerkelijk op het kasteel woonde. Hij overleed in 1639 en drie jaar later besloten de voogden van zijn kinderen het kasteel te verhuren en veel bijbehorende bezittingen te verkopen.

Het kasteel kwam vervolgens door vererving in handen van verschillende geslachten. Daarna werd het kasteel in 1769 gekocht door Willem Hendrik van Steenberch. Deze liet het kasteel nog grondig restaureren: er kwamen zelfs nieuwe stallen en een koetshuis.

De sloop

Uiteindelijk werd het kasteel in 1791 verkocht aan de Haagse burgemeester Paulus Beelaerts van Blokland. Hij werd de allerlaatste eigenaar.
De middeleeuwse Keenenburg was voor die tijd toch een ongeriefelijk huis, waarvan de fundamenten ook nog waren aangetast, en bovendien was zo'n middeleeuws kasteel toen bepaald niet in de mode. In 1798 werd de Keenenburg dan ook helemaal gesloopt.

Vandaag de dag

Tussen 1966 en 1989 werden bij verschillende opgravingen de fundamenten van het verdwenen kasteel blootgelegd.

Om het kasteel weer enigszins zichtbaar te maken werd in 1993 de zuidwestelijke hoektoren van de hoofdburcht gedeeltelijk opgemetseld, samen met een deel van de daarop aansluitende muren. Het geheel werd precies boven de oorspronkelijke fundamenten opgetrokken.

De “ruïne” ligt bij een parkje en is toegankelijk voor het publiek.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan Jacques Moerman (van de Historische Vereniging Oud-Schipluiden) voor het beantwoorden van mijn vragen!

Geraadpleegde literatuur:

Hendriks, B. (2001). De Keenenburg te Schipluiden, URL:http://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/keenenburgschipluiden.htm;

Janse, A. (2001). Ridderschap in Holland, portret van een adellijke elite in de late Middeleeuwen, Adelsgeschiedenis 1, Uitgeverij Verloren, p.370-371;

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.103-104;

Stöver, Jos et al (2000). Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Walburg Pers, Zutphen, p.321-325;

Illustraties:
(tekening) Nederlandse Kastelenstichting / Roelant Roghman 1646-1647, gevonden op http://kastelenbeeldbank.nl/Zuid-Holland/Kenenburg-Schipluiden/index.htm;
(maquette) maker onbekend (wie kent hem/haar?), foto van Mathieu Fannee, gemaakt in 2005 in Museum Swaenstein in Voorburg;
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;