Kasteel Hoensbroek,
gezien vanuit het zuiden.
.

Kasteel Hoensbroek

Kasteel Hoensbroek is een in aanleg middeleeuwse burcht die later verbouwd is tot een lustkasteel. Het bestaat uit een hoofdburcht en twee voorburchten. Het kasteel staat in Hoensbroek, aan de noordwestkant van de stad Heerlen (Limburg).

Hoensbroek was in de Middeleeuwen van grote betekenis, want het lag aan een belangrijke handelsweg, die liep van Gent over Maastricht tot Frankfurt am Main.

De stichting van het kasteel

Kasteel Hoensbroek werd waarschijnlijk gesticht in de 13de eeuw. Rond 1250 is er namelijk al sprake van een "stercke huysinghe" (versterkt huis) ter plaatse.

Het kasteel bestond toen uit een rechthoekig gebouw, met aan de westzijde daarvan een binnenplaats omgeven door een weermuur. Dit kasteel (ca. 19 x 16 meter) stond op de plek van de huidige binnenplaats van de hoofdburcht (zie plattegrond hieronder).

De slag bij Baesweiler

In de 14de eeuw was Hoensbroek onderdeel van het hertogdom Brabant. In die tijd was de Brabantse hertog bezig zijn grondbezit uit te breiden, waardoor de hertogen van Gelre en Gulik zich bedreigd voelden.

Plattegrond van de hoofdburcht.
In het midden in het zwart is de omtrek van het oorspronkelijke 13de-eeuwse kasteel zichtbaar.
.

Op een gegeven moment vond er in Gulik een incident plaats, waarbij afgedankte Franse huursoldaten Brabantse kooplieden beroofden. Hoewel dit op Guliks grondgebied was gebeurd, weigerde de hertog van Gulik een schadevergoeding aan de Brabantse hertog te betalen, en nam hij zelfs een aantal van de huursoldaten in dienst! Dit alles leidde tot de slag bij Baesweiler in 1371.

Aanvankelijk liep de strijd voorspoedig voor de Brabanders. De Brabantse troepen vielen aan en na verloop van tijd sloegen de Gulikers op de vlucht. Maar na korte tijd verscheen het Gelderse leger op zijn beurt op het slagveld. Dit gaf de Gulikers weer moed en zij keerden terug! Dit werd de Brabanders te veel: zij verloren de slag en hertog Wenceslaus van Brabant werd gevangen genomen. Pas na een jaar gevangenschap keerde de hertog terug naar Brabant.

Eerste uitbreiding van het kasteel

Voor zijn oorlogvoering was de Brabantse hertog steeds afhankelijk geweest van de financiële en militaire steun van rijke families. Een van die families was de familie Hoen. De ridders Nicolaes en Herman Hoen hadden in Baesweiler aan de zijde van de Brabantse hertog gevochten en Nicolaes verloor er zelfs het leven.

De 14de-eeuwse toren, op de westelijke hoek.
.

Nu moest de familie beloond worden voor de bewezen diensten. Dit gebeurde in 1388: de hertogin van Brabant beleende ridder Herman Hoen met het gebied "in gen Broek" (Hoensbroek) en maakte daarvan een afzonderlijke heerlijkheid. Zo werd Herman de allereerste heer van Hoensbroek.

Hierop liet Herman het 13de-eeuwse versterkte huis uitbreiden. Aan de westzijde daarvan liet hij een hoge rechthoekige vleugel optrekken, geflankeerd door de hoge ronde toren die we vandaag de dag nog kennen (zie foto hiernaast).

In tweeën gesplitst

Herman overleed in 1404, waarna hij werd opgevolgd door zijn zoon Nicolaes II. Deze verdeelde het kasteel tussen zijn twee zonen Johan en Herman. Doordat zij verschillende helfden van het kasteel bewoonden, werden de afstammelingen van Herman nadien de "Hoen's op den Saal" genoemd, en de afstammelingen van Johan de "Hoen's op de Keuken".

Het kasteel bleef lange tijd gesplitst en soms raakten de "Hoen's op den Saal" in conflict met de "Hoen's op de Keuken", waarop scheidmannen steeds moesten optreden.

Pas na twee eeuwen werden beide helfden van het kasteel weer herenigd. Ulrich van Hoensbroek (1584-1631), een van de "Hoen's op den Saal", had het halve kasteel geërfd van zijn vader Godart. Jarenlang probeerde hij de andere helft in zijn bezit te krijgen. Uiteindelijk wist hij de helft van de "Hoen's op de Keuken" in 1612 te kopen.

De grote verbouwing

De voorzijde van de hoofdburcht
gezien vanuit de tweede voorburcht (dus vanuit het noordoosten).
.

Ulrich van Hoensbroek was getrouwd met Joanna van Boedberg. Zij kwam uit een rijk geslacht en bracht door haar huwelijk met Ulrich een groot fortuin in de familie Van Hoensbroek. Daarnaast erfde hun zoon Adriaan in 1618 van zijn oom Arnold van Boedberg het kasteel Haag in Duitsland met de daarbij behorende rechten. Toen Adriaan in 1631 zijn vader opvolgde, erfde hij ook het grote fortuin van zijn moeder.

De zeer rijke Adriaan van Hoensbroek liet het kasteel vanaf 1640 zeer ingrijpend verbouwen. De oude 13de-eeuwse woongebouwen van het kasteel, die de oostzijde van de huidige binnenplaats van de hoofdburcht in beslag namen, werden toen afgebroken. Daarna werd de gehele oostelijke helft van het huidige kasteel opgetrokken.

Gezien vanuit de voorzijde (noordoosten) was de nieuwe oostzijde in hoofdlijnen het evenbeeld van de westzijde (zie foto hierboven). Aan de achterzijde kreeg de oostvleugel echter geen ronde hoektoren zoals de westvleugel, maar een vierkante (zie rechterfoto hieronder).

In die tijd werden ook de twee voorburchten opgetrokken die wij tegenwoordig kennen (zie linkerfoto hieronder). Rond 1660 was de verbouwing voltooid.

Het ingangsgebouw van de tweede voorburcht.

De zuidelijke hoektoren.

Modernisering

In 1717, ruim vijftig jaar na het einde van de grote verbouwing, stortte de 14de-eeuwse westvleugel plotseling in. De aangrenzende ronde hoektoren, die ook uit de 14de eeuw dateert, bleef gelukkig staan.

De hoofdburcht gezien vanuit de eerste voorburcht (dus vanuit het noordwesten).
In het midden de westelijke vleugel (herbouwd in de 18de eeuw) en rechts daarvan de 14de-eeuwse ronde hoektoren.
.

Hierop werd het kasteel hersteld en gemoderniseerd. Dit gebeurde in opdracht van Johan Willem van Hoensbroek (de kleinzoon van Adriaan) of misschien van zijn zoon Frans Arnold. Op de plek van de ingestorte westvleugel verrees een nieuwe vleugel, die iets lager was dan zijn ingestorte voorganger (zie foto hiernaast).

Het kasteel wordt verlaten

In 1747 kreeg het geslacht Van Hoensbroek een zware klap te verduren. Ruim 70 jaar eerder was de dochter van kasteelheer Adriaan van Hoensbroek tegen de wil van haar vader getrouwd met een Fransman, graaf Honoré de Chatelet, die diende in het leger van Lodewijk XIV. Adriaan had hierop zijn dochter onterfd.

Maar haar nazaten lieten het daar niet bij zitten en er volgde een jaren slepende rechtzaak, die de familie Van Hoensbroek verloor. Hierdoor moest de familie in 1747 een immens fortuin betalen, zodat de kasteelheren enorm verarmden.

Verval

De laatste heer van Hoensbroek die op het kasteel woonde was Lothar Frans van Hoensbroek, die zijn vader Frans Arnold in 1759 had opgevolgd.
Lothar Frans overleed op het kasteel in 1796. Na zijn overlijden stond het kasteel meestal leeg en werd het beheerd door rentmeesters. De familie Van Hoensbroek woonde voortaan op kasteel Haag in Duitsland.

In de 19de eeuw raakte het verlaten kasteel in verval, en in 1899 stortte de achtergevel van de zuidelijke vierkante hoektoren in.

Herstel

Begin 20ste eeuw probeerde een afstammeling van de kasteelheren, Franz Lothar von Hoensbroech, het kasteel te verkopen onder voorwaarde dat het gerestaureerd werd. Aanvankelijk diende zich geen enkele koper aan, maar uiteindelijk begon de plaatselijke pastoor J.L. Röselaers te onderhandelen om de verkoopprijs omlaag te krijgen. De pastoor stichtte de vereniging "Ave Rex Christe", die het kasteel in 1927 voor fl.65.000 wist te verwerven. Hierna werd het kasteel tussen 1930 en 1943 gerestaureerd.

Vandaag de dag

Het kasteel is tegenwoordig een museum. Het is dus te bezichtigen (tegen entree).



Kasteel Hoensbroek

Klinkertstraat 118

Hoensbroek



[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Hupperetz, W. & B. Olde Meierink & R. Rommes (red.) (2005). Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800). Stichting Limburgse Kastelen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.420-425;

Hurenkamp, Drs. S.A.P.F. (2010). Kasteel Hoensbroek. Stichting Exploitatie Kasteel Hoensbroek, 17de druk;

Kalkwiek, K.A. & A.I.J.M. Schellart (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.204-205;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.225-226;

Stern, A. (2003). De slag bij Baesweiler (1371). URL: http://www.graafschap-middeleeuwen.nl/oorlogvoering/slag-baesweiler.html;

http://www.kasteelhoensbroek.nl/html/?me=4&su=0&si=1;

Illustraties:
(plattegrond) http://www.kasteleninnederland.nl/foto1373.php;
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;