De fundamenten van het kasteel, gezien vanuit het zuidoosten. Helemaal links liggen de fundamenten van de oorspronkelijke woontoren.

De ruïne van de Hellenburg

De Hellenburg is de ruïne van een rechthoekig waterkasteel. De resten van dit kasteel liggen ten westen van Baarland op Zuid-Beveland (Zeeland).

Naast het kasteel lag vroeger ook een voorburcht, maar daarvan is weinig teruggevonden.

De stichting van het kasteel

De eerste heren van de Hellenburg worden vermeld in 1312. Toen kregen Hendrick van Renesse en zijn broer Costijn gebieden op Zuid-Beveland en Walcheren van graaf Willem III van Holland.

Hendricks zoon Jan IV van Renesse begon vervolgens met de bouw van het kasteel. Het bestond toen uit een vierkante woontoren met een grondplan van 11 bij 11 meter. Deze toren was waarschijnlijk omgeven door een palissade.

De strijd tussen de Lichtenbergers en de Lokhorsten

Toen Jan IV in 1348 overleed, werd hij opgevolgd door zijn zoon de ridder Jan V van Renesse. In 1413 raakte deze verwikkeld in een hevige strijd: Jan V stamde namelijk via zijn moeder af van het geslacht Van Lichtenberg, dat in die tijd een van de machtigste families van Utrecht was. Echter op een gegeven moment ontstond een strijd om de macht tussen de Lichtenbergers en een ander partij: de Lokhorsten. In de zomer van 1413 kregen de Lokhorsten de macht in Utrecht en Jan werd verbannen. Jan trok zich niet terug op de Hellenburg, maar ging in het graafschap Holland wonen.

Jan V van Renesse overleed in 1415 en werd opgevolgd door zijn zoon Jan VI. Ook hij raakte verwikkeld in de twisten tussen de Lichtenbergers en de Lokhorsten. In 1425 werd er in Utrecht een nieuwe bisschop gekozen, die de Lokhorsten steunde. Hierop kwamen de verbannen Lokhorsten terug naar de stad en trokken er moordend en plunderend doorheen. Als leider van de Lichtenbergers moest Jan VI van Renesse de stad verlaten.

De ruïne van het kasteel in 1696, gezien vanuit het zuidoosten.

De heren van de Hellenburg keren terug naar hun kasteel

Na het overlijden van Jan VI in 1438, werd zijn oudste zoon Frederik I van Renesse de nieuwe heer van de Hellenburg. Net zoals dat bij zijn vader en grootvader was gebeurd, werd Frederik uit Utrecht verbannen. Frederik had namelijk grote moeilijkheden met de bisschop van Utrecht David van Bourgondië. Kort voor 1450 liet deze Frederik gevangen nemen en liet hem pas vrij nadat een hoog losgeld was betaald. Frederik trok zich vervolgens terug op de Hellenburg.

Frederik liet het kasteel aanzienlijk uitbreiden. De Hellenburg groeide uit tot een rechthoekige burcht van 30 bij 40 meter met woonvleugels aan de west- en zuidzijde. De oorspronkelijke woontoren werd opgenomen in de zuidvleugel. En er stonden torens op iedere hoek en in het midden van alle buitenmuren. De Hellenburg was in die tijd dus een machtig kasteel!

Verwoesting

De fundamenten van de middelste toren van de zuidelijke muur. Daarachter liggen de fundamenten van de 14de-eeuwse woontoren.

Frederik overleed in 1452, waarna zijn weduwe en zijn vijf kinderen op het kasteel bleven wonen. Maar de machtige Hellenburg bleef niet lang meer staan... in 1477 kwam er een stormvloed, die het kasteel grotendeels verwoestte.

De laatste kasteelheer Jan van Renesse trok zich daarna terug in België (waar zijn vrouw vandaan kwam). De Hellenburg werd nooit herbouwd.

In de eeuwen die erop volgden werd de ruïne gebruikt als steengroeve, waardoor alle overgebleven muren verdwenen. Desondanks raakte het kasteel zeker niet in de vergetelheid en het kasteelterrein bleef zelfs “Hellenburg” heten.

Opgraving

Pas in 1958 werd het kasteel opgegraven. Hierna werden de fundamenten in 1976-1977 opgemetseld met stenen die ter plekke werden gevonden.

Vandaag de dag

De kasteel-fundamenten zijn nu eigendom van de Stichting tot Instandhouding van Objecten van Culturele Waarden in Zeeland.

Het kasteelterrein is niet toegankelijk, maar men kan er vrij omheen lopen. Vanaf het pad zijn de fundamenten heel goed te zien.

Foto hierboven: verbrokkelde muren bij het kasteelterrein.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Broecke, J.P. van den (1978). Middeleeuwse kastelen van Zeeland, bijzonderheden over verdwenen burchten en ridderhofsteden. Elmar b.v., Delft, p.177-185.

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.74;

Klok, R.H.J. (1977). Archeologisch reisboek voor Nederland, 2de herziene druk, Fibula-van Dishoeck - Haarlem, p.258-262;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.174-175;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.125-126;

http://nl.wikipedia.org/wiki/Van_Renesse;
http://www.buurtatlas.nl/Hellenburg,_Borsele;
http://users.skynet.be/rennes/genealogie/Hellenburg.htm;

Illustraties:
(prent) het kasteel in 1696 door J. Mulder, gevonden op http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel1255.php;
(luchtfoto uit 1958) Nederlandse Kastelenstichting / KLM Aerocarto, gevonden op http://www.kastelenbeeldbank.nl/Zeeland/Hellenburg-Baarland/index.htm;
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;