Boxbergen vanuit het zuiden (achterzijde). .

Kasteel Boxbergen

Kasteel Boxbergen is een in aanleg middeleeuws kasteel dat later verbouwd is tot een buitenplaats. Het staat vlakbij Wesepe (Overijssel).

De stichting van het kasteel

Het kasteel wordt voor het eerst vermeld in 1344. Het was toen in handen van een ridder, Hendrik van Dorth "de Olde". Deze hield het kasteel in leen van zijn oudere broer Seino, heer van Dorth.

Een versterkt huis

In de tweede helft van de 14de eeuw kwam het kasteel in handen van Berend Hadeking, een Zutphens edelman. Deze was voortdurend in conflict met de stad Deventer en liet het kasteel dan ook tegen de stad versterken. Hoe het kasteel er toen precies uitzag is niet bekend, maar duidelijk is dat Boxbergen in die tijd op z'n minst een versterkt huis was.

Berend Hadeking werd opgevolgd door zijn zoon Zweder. In 1416 verkocht deze het kasteel aan Herman van Keppel, ambtman van Twente.
Het geslacht Van Keppel hield het kasteel in bezit tot het einde van de 15de eeuw. Door huwelijk kwam het kasteel in 1518 uiteindelijk in handen van Johan IV, heer van Buckhorst en lid van de ridderschap van Overijssel.

Oorlog!

Boxbergen vanuit het oosten, met de toren op de zuidwestelijke hoek. .

Johan van Buckhorst overleed rond 1536 en liet zijn bezittingen na aan zijn zus Aleid. Deze overleed in het daarop volgende jaar, waarna het kasteel in leen werd gegeven aan haar zoon, Unico van Ripperda.

Unico van Ripperda en zijn zonen waren drosten van Salland, het belangrijkste land in Overijssel. Toen brak voor het kasteel een moeilijke periode aan. In 1568 begon de tachtigjarige oorlog en kasteel Boxbergen raakte betrokken bij de gevechten tussen de Spanjaarden en het Staatse leger in de omgeving van Deventer.

Eerst werd het kasteel in 1581 ingenomen door de Spaansgezinde stadhouder van Overijssel, George van Lailaing van Rennenberg. Hij en zijn troepen plunderden Salland en sloegen vervolgens hun buit op in het kasteel.
Vanuit het kasteel terroriseerden de Spaanse soldaten de hele omgeving. In 1586 kwamen burgers uit o.a. Deventer het kasteel uiteindelijk op hun beurt belegeren. Boxbergen werd ingenomen en in brand gestoken. Vervolgens werden de Spaanse soldaten die het kasteel verdedigden, gevangengenomen en afgevoerd naar Deventer.

Na de gevechten was Boxbergen grotendeels verwoest. De nieuwe kasteelheer Herman van Ripperda ging maar in de kelder van het kasteel wonen en begon langzaam aan de herbouw, die rond 1599 werd voltooid.
Herman van Ripperda werd als kasteelheer opgevolgd door zijn zoon Unico. Deze werd heer van Boxbergen, Hengelo en Boekelo, drost van Haaksbergen en drost van Twente. Hij overleed in 1625 en werd opgevolgd door zijn zoon Willem.

Verwoesting en herbouw

Rond het einde van de tachtigjarige oorlog moest Willem van Ripperda op verzoek van de Staten-Generaal naar Den Haag vertrekken. Hij vreesde echter dat het kasteel tijdens zijn afwezigheid verwoest zou worden. En dat gebeurde ook: het kasteel werd in brand gestoken.
Willem liet het kasteel herstellen en in 1653 kwam de herbouw gereed. Boxbergen werd toen een van de grootste huizen van Salland. Het kasteel was dan ook veel groter dan het nu is: zo stonden er tegen de huidige voorgevel twee hoge vooruitspringende gevels (zie tekening hieronder), en ook aan de achterzijde was het kasteel uitgebreider.

In 1678 overleed Unico, de laatste kasteelheer uit het geslacht Van Ripperda, zonder kinderen na te laten. Deze had niet veel op Boxbergen gewoond en daarnaast had hij veel schulden, zodat het kasteel niet goed onderhouden zal zijn geweest.

Gered van de sloop!

Kasteel Boxbergen vanuit het noorden (voorzijde). Vergelijk deze foto met de tekening hierboven. .

Via de zus van Unico vererfde het kasteel op het geslacht Van Lintelo tot de Ehze.
Er volgde daarna een lange reeks nieuwe eigenaren. Een van hen (was het Frederik August Alexander, rijksgraaf van Wartensleben?) liet rond 1750 o.a. de twee vooruitspringende gevels aan de voorzijde afbreken. Waarschijnlijk wilde men het kasteel bruikbaarder maken voor bewoning door het kleiner te maken.

Uiteindelijk werd het kasteel in 1821 ter sloop aangeboden! Gelukkig werd Boxbergen gekocht door een zeer rijke Deventer leerlooier, Jan Coenraad Lamberts, die het kasteel liet opknappen.

Vandaag de dag

Het kasteel is niet te bezichtigen, maar een gedeelte van het landgoed eromheen is wel vrij toegankelijk.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan 't Olster Erfgoed voor het beschikbaar stellen van de foto van een pentekening van Cornelis Pronk: Boxbergen in 1730.

Geraadpleegde literatuur:

Gevers, A.J. & A.J. Mensema (1983). De havezaten in Salland en hun bewoners, Canaletto, Alphen aan den Rijn, p.219-227;

Hilferink, J.D. (2009). Geschiedenis van Olst. Historische vereniging 't Olster Erfgoed, drukkerij de Kroon Olst, p.71;

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.146, p.160;

Verslag der 171e ledenvergadering (vermoedelijk van de Historische Vereniging Dorp Diepenveen en Omgeving), gehouden te Diepenveen, op woensdag 11 juni 1947 (URL: http://www.historischcentrumoverijssel.nl/NR/rdonlyres/BABA81F5-24DD-41A1-B8DA-B937B47A432E/0/03.pdf)

http://www.ijssellandschap.nl/05_09_boxbergenlankhorst.php;
http://www.kasteleninoverijssel.nl/pages/boxbergen.htm;
http://members.chello.nl/j.l.kuiperi/kwartierstaten/febre/febre.htm#BM6761;

Illustraties:
(tekening van het kasteel in 1730) pentekening van Cornelis Pronk, Archief 't Olster Erfgoed.
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;