Kasteel Batenburg, gezien vanuit het zuiden.
.

Kasteel Batenburg

Kasteel Batenburg is de ruïne van een rond waterkasteel. Het staat aan de noordzijde van het stadje Batenburg (Gelderland).

Het kasteel bestaat uit een ronde ommuring met de resten van drie forse torens aan de noord-, zuid- en westzijde. Aan de oostkant staat de toegangspoort.

De stichting van het kasteel

De eerste heren van Batenburg worden vermeld vanaf 1076. Zij waren zeer belangrijke heren en worden in vele oorkonden genoemd als getuigen van verschillende vorsten. Waar zij woonden is niet duidelijk, want het is niet bekend of er toen al een kasteel Batenburg bestond.

In ieder geval stond er rond 1150 zeker een kasteel op deze plek. Het bestond toen uit een kunstmatige heuvel met daarop een zware vierkante toren van tufsteen.

Nieuwe eigenaren

De westelijke toren.
.

In 1311 overleed Dirk van Batenburg zonder mannelijke erfgenaam na te laten. Hierop werd zijn dochter Johanna Vrouwe van Batenburg. Omdat zij getrouwd was met Willem van Bronkhorst, kwam kasteel Batenburg uiteindelijk in de familie Van Bronkhorst.
Onder deze familie werd de eerste stenen ringmuur gebouwd: omstreeks 1350 lieten ze om de motte heen een ronde bakstenen verdedigingsmuur optrekken met een doorsnede van 54 meter!

Oorlog!

Aan het einde van de 15de eeuw maakte Gelre deel uit van het Habsburgse rijk. Echter Gelre verzette zich tegen de Habsburgse overheersing. In 1492 werd het hertogdom Gelre daarom weer zelfstandig en Karel van Egmond werd daarbij erkend als hertog.
En nu lag kasteel Batenburg zeer strategisch: op de grens tussen het zelfstandige Gelre en het Habsburgse Brabant. In 1497 kwam een Habsburgs leger onder leiding van Albert van Saksen het kasteel belegeren. Schijnbaar wisten de Habsburgers het in te nemen, want in 1503 kwam hertog Karel van Gelre het kasteel op zijn beurt belegeren. Karel van Gelre veroverde het kasteel terug, waarna hij de ringmuur waarschijnlijk gedeeltelijk liet slechten.

De poort (aan de oostzijde), met resten van twee flankeertorens.
.

Rond 1540-1550 liet kasteelheer Herman van Bronkhorst de ringmuur alweer herstellen. Ook werden daar drie uitspringende halfronde torens en een poortgebouw aan toegevoegd.

Nieuwe verwoesting en herbouw

Aan het begin van de tachtigjarige oorlog -in 1568- werd het kasteel bezet door de Spanjaarden. Hierop kwam graaf Philips van Hohenlohe (luitenant-generaal van Willem van Oranje) met een leger naar de Batenburg. Philips liet het kasteel beschieten, waardoor het oudste gedeelte van de Batenburg instortte.
In de jaren die erop volgden werd het kasteel steeds weer veroverd door de Spanjaarden en weer terugveroverd door troepen die voor Willem van Oranje streden.

Uiteindelijk liet Maximiliaan van Bronkhorst het kasteel rond 1600 herstellen: onder andere werden er aan de zuidzijde van het slot nieuwe woonvertrekken opgetrokken.

Nieuwe bloei

Kasteel Batenburg vanuit het zuiden (1741).
.

In 1641 vererfde het kasteel op de graven van Horne. In 1686 lieten zij aan de westzijde van het kasteel een grote vleugel optrekken en de Batenburg kende een nieuwe bloei.
Toch bewoonden de graven van Horne het kasteel nauwelijks. Al in 1701 vererfde het kasteel weer op een ander geslacht: de vorsten van Bentheim-Steinfurth. Maar ook zij verbleven zelden op het kasteel, waardoor de Batenburg in verval raakte.

Verwoesting

In 1794 kwam de genadeslag: de Fransen vielen het land binnen! Toen de Franse troepen aankwamen bij de Batenburg, stopten ze de kamers vol met hooi, maakten de pomp onklaar, en staken het kasteel in brand...
Het kasteel werd hierdoor geheel verwoest en werd nooit meer herbouwd.
Daarna werden de stenen ook nog geplunderd door de omwonenden. Toch stonden er rond 1820 grote delen van het opgaand muurwerk nog overeind, maar deze werden vanaf toen jammer genoeg afgebroken in opdracht van de graaf van Bentheim-Steinfurth.

Confiscatie

Na de Tweede Wereldoorlog was slot Batenburg nog steeds in bezit van de vorsten van Bentheim-Steinfurth. Als Duits bezit werd het kasteel door de Nederlandse Staat geconfisqueerd. Vervolgens werd de ruïne in 1953 verkocht aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen voor het symbolische bedrag van 1 gulden.

Vandaag de dag

Tussen 1985 en 1992 is de ruïne hersteld en archeologisch onderzocht (toen werden de sporen van de 12de-eeuwse kunstmatige heuvel aangetroffen).

De ruïne kan slechts op een beperkt aantal dagen per jaar worden bezichtigd (bijvoorbeeld tijdens evenementen in de zomer). Gelukkig is de ruïne zeer goed te zien vanaf de weg.



Foto hierboven: de zuidwestelijke kant van de ruïne.



Kasteel Batenburg

Stadswal

Batenburg



[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan dhr. Jan Derks ( Stichting Het Batenburgs Erfgoed) voor de uitgebreide documentatie die hij mij toestuurde!
En dank aan dhr. Sjef Daverveld (
Historische Vereniging Tweestromenland) voor zijn hulp.

Geraadpleegde literatuur:

Bauer, T.C. (1994). “Batenburg”, in: Castellogica III, NKS, Doorn, p.119-123;

Eck, J. van, K. van der Hoek, H. van Heiningen (1995). Kadastrale atlas Gelderland 1832, Batenburg, tekst en kadastrale gegevens. Stichting Werkgroep Kadastrale Atlas Gelderland, Arnhem, p.28-29;

Eliëns, F.M., J. Harenberg (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.190-196;

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.42;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.25-26;

Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p. 135-137;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.59, 63;

Schellart, A.I.J.M. & Theo de Vries (1978). Burchten & Kastelen, stenen getuigen van onze historie (vijfde druk). Servire B.V. Uitgevers Katwijk aan Zee, p.69;

Historische Vereniging Twee Stromenland - Werkgroep Batenburg (1996). Wandeling door Batenburg.

en het informatiebord bij het kasteel!

http://www.mooigelderland.nl;
http://www.castles.nl/bat/bat.html;
http://www.kasteleningelderland.nl/;
http://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/batenburg.htm;
http://www.houwie.net/nijmegen/nijmegen5.html;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Albrecht_III_van_Saksen;
http://dutchrevolt.leidenuniv.nl/nederlands/personen/h/hohenlohe.htm;

Illustraties:
(gravure) Nederlandse Kastelenstichting / Tekening Jan de Beijer, gravure Hendrik Spilman, gevonen op http://www.kastelenbeeldbank.nl/Gelderland/Batenburg-Batenburg/index.htm;
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;